O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

3
. Ye
tuk yoshdagi inqirozlar. 
 
 
Psixologiyada 30 yosh inqirozi nimani anglatadi? 
O‘ttiz yoshli inqiroz ko‘pincha hayotning mazmuni inqirozi deb ataladi. Haqiqatan 
ham, o‘ttiz yoshli inqiroz davrida (chegaralari ba’zan bir tomonga yoki boshqa 
tomonga o‘zgarishi mumkin), odatda mavjudlik ma’nosini qidirish bilan bog‘liq. 
Bu izlanishlar, umuman olganda butun inqiroz kabi yoshlikdan yetuklikka o‘tishni 
belgilaydi. Shu bilan birga, hayotning mazmuni muammosi ushbu inqiroz davrida 
yuzaga keladi. Ko‘pincha u yoshlikning boshida, ba’zan esa o‘smirlik davrida ham 
shaxsiy rivojlanish bilan kechadi, ammo bu muammo yetuklik davrida paydo 
bo‘ladi.

---

177 
Ushbu inqirozining sabablari nima? 
30 yosh chegarasiga yaqinlashib, ko‘pchilik odamlar inqiroz holatini boshdan 
kechirmoqda. Odamlar hayotining g‘oyasini o‘zgartiradilar, ko‘pincha ularga eski 
turmush tarzi ham yoqmay qoladi. 30 yoshdagi inqiroz hayot rejasining amalga 
oshmaganligi tufayli yuzaga keladi. Agar "qadriyatlarni qayta baholash" va "o‘z 
shaxsiyatini qayta ko‘rib chiqish" mavjud bo‘lsa, unda hayot rejasi umuman 
noto‘g‘ri ekanligi haqida gapiramiz. Agar hayot yo‘li tanlangan bo‘lsa, unda 
"muayyan faoliyatga, muayyan turmush tarziga, muayyan qadriyatlarga va 
yo‘nalishlarga" qo‘shilish cheklanmaydi, aksincha, uning shaxsiyatini 
rivojlantiradi. 
A. V. Tolstoy, I.S. Konning fikrini rivojlantirib, inson "hayotining uchinchi o‘n 
yillik chegarasida o‘z-o‘zini tahlil qilish alohida ahamiyatga ega. Hayoti davomida 
o‘tgan yo‘liga, erishgan yutuqlariga va muvaffaqiyatsizliklariga qarab, u hozirgi va 
tashqi farovon hayotda uning shaxsiyati nomukammal ekanini ko‘radi. Qanchalik 
kichik bo‘lsa ham, hayotning adolatli qismi o‘tgan bo‘lsa-da, qancha vaqt
"behuda" kuch sarflangani, uning qobiliyatlarini qanchalik kam amalga oshirganini 
ko‘radi.O‘z-o‘zini tahlil qilish va o‘z shaxsiyatini tanqidiy qayta ko‘rib chiqishga 
olib keladigan qadriyatlarni qayta baholash mavjud". 
A. V. Tolstoyning fikriga ko‘ra, bu davr mobaynida yashab, uning potensial 
imkoniyatlarining haqiqiy maydoni asta-sekin torayib borayotganini ko‘radi endi 
"hamma narsani qila olmaydi", u oila, kasb, odatiy turmush tarzi bilan 
"bog‘langan". O‘zini kattalar hayotida topib, oila a’zosi, ota - onasi, professional, 
jamoat arbobi sifatida o‘zini namoyon qilib, u birdaniga xuddi shu vazifaga duch 
kelganini anglab yetadi hayotning yangi sharoitlarida o‘zini topib, bu holatda uning 
shaxsiyatining ko‘lamini yangi istiqbollar va yangi cheklovlar bilan o‘lchab biladi. 
30 yil ichida bir kishi boshqa ustuvorliklarga moyil bo‘lib, hayotini
o‘zgartirishga 
harakat qiladi, ko‘p narsalarga yangicha qarashni boshlaydi. 25-27 yoshdan so‘ng, 
inson odatda har birimiz bu vaqtgacha ishlaganimiz bilan yangi hayotga kirib 
keladi. Ayni paytda, inson o‘z hayotiy maqsadlarini, kasb-hunar tanlovini, 
qadriyatlarini va tamoyillarini qayta ko‘rib chiqadi, 10-20 yil ichida qanday 
pozitsiyaga erishmoqchi ekanligi va buni qanday amalga oshirish mumkinligi 
haqida o‘ylaydi. Yosh inqirozining o‘tishi natijasida inson ijobiy va salbiy 
fazilatlarga ega bo‘lishi mumkin. Ya’ni, inqiroz insonning psixologik 
xususiyatlarining bir qismi uning shaxsiyatining yangi sifatiga o‘tadigan davrdir. 
Erkaklar ham, ayollar ham inqirozni boshdan kechiradilar, ular faqat diqqatni 
almashtiradilar – erkaklar kasbda ma’qullash yo‘nalishi bo‘yicha, chunki ba’zan 
tanlagan faoliyat sohasi muvaffaqiyatga olib kelmaydi. Bundan tashqari, 
erkaklarda bu yosh dunyoqarash, axloqiy va axloqiy komponentning o‘zgarishi 
bilan mos kelishi mumkin va shuning uchun o‘z-o‘zini aniqlash masalasi paydo 
bo‘ladi – men o‘zimning axloqiy va axloqiy me’yorlarga qanchalik mos kelaman, 
hozir kimman va kelajakda nima izlayman? degan savollarga javob qidirishadi. 

---

178 
Bu yoshdagi ayollar o‘zlarining ijtimoiy rolini qayta ko‘rib chiqishga kirishadilar. 
Yosh, nikoh va bolalarni tarbiyalashga e’tiborini qaratgan ayollar endi professional 
maqsadlarni ko‘proq jalb qilishni boshlaydilar. Shu bilan birga, ilgari faol martaba 
bilan shug‘ullanadiganlar, odatda, oila qurishga va farzand ko‘rishga harakat 
qilishadi.