O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kasb ta’limi fakulteti

“Chizma 
geometriya, soyalar nazariyasi, perspektiva”
fanidan (F.Raximova. 2013-y.) 
o‘quv dasturida fanga 40 soat belgilangan (40 soat amaliy). Unda “
Tutashmalar. 
Tutashmalarning asosiy mohiyati, o‘tkir, to‘g‘ri va o‘tmas burchaklarni 

---

40 
tutashtirish, tashqi, ichki va aralash tutashmalar figurasini chizishni o‘rgatish
” 
mavzusiga 2 soat ajratilgan. Ushbu dastur boshqa dasturlarga nisbatan talabga 
javob beradigan darajada tuzilgan. Berilgan materialni o‘quvchilarga 2 soatda 
o‘rgatish mumkin.
Kasb hunar kolleji o‘quvchilari turli kasb va hunar egasi bo‘lib yetishadi. Ular 
o‘z kasbi va hunarini amalda qo‘llash davomida turli buyumlarning chizmalarini 
o‘qishiga, ba’zan esa buyumning chizmasini tuzishiga to‘g‘ri keladi. Bunday 
buyumlar tarkibidagi detallarda tutashma elentlariga duch kelinadi. Demak, KHK 
o‘quvchilari “Tutashmalar” mavzusiga oid bilim va ko‘nikmaga ega bo‘lishi shart. 
Bundan tashqari ulardan grafik savodxonlik ham talab etiladi. Buning uchun ular 
tarkibida tutashma elementlari mavjud bo‘lgan detallarning ishchi chizmasini 
bajarishga oid grafik vazifa chizadi. Bu albatta, to‘g‘ri bo‘lib, unda o‘quvchining 
egallagan nazariy bilimi amalda tekshiriladi, mustahkamlanadi va grafik 
savodxonligi rivojlanadi. 
Biz KHTning yo‘nalishlariga oid o‘quv adabiyotlaridagi materiallarni o‘qitish 
jarayonida quyidagilarga e’tibor berishni tavsiya qilamiz. 
1-tavsiya:
KHTga (ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha) mo‘ljallab yozilgan o‘quv 
rejalarni qayta ko‘rib chiqish lozim. Chunki chizmachilik faniga 40 soat auditoriya 
soati kamlik qiladi. 
2-tavsiya:
KHTga (ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha) mo‘ljallab yozilgan fan 
dasturlari mazmunini takomillashtirish lozim. Dasturda ba’zi qo‘pol ilmiy 
xatoliklar ham mavjud. 
3-tavsiya:
KHTga (ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha) mo‘ljallab yozilgan o‘quv 
adabiyotlarining mazmuni ham qayta ko‘rib chiqish kerak. KHT chizmachilik fani 
adabiyotlarini umumiy o‘rta ta’lim va OTM adabiyotlariga nisbatan o‘ziga xoslik 
tomonlari hisobga olingan holda shakllantirish lozim. Ya’ni ta’lim yo‘nalishi nomi 
va mazmunidan kelib chiqqan holda adabiyot yozish kerak. Masalan, qurilish 
sohasidagi yo‘nalishlarda arxitektura qurilish chizmachiligi va kartografiya, 

---

41 
texnikaga oid yo‘nalishlarda mashinasozlik chizmachiligi mazmuni asosiy o‘rinni 
egallashi lozim. 
4-tavsiya:
“Tutashmalar” mavzusini o‘qitishda axborot texnologiyasi va 
kompyuter imkoniyatidan o‘rinli foydalanish kerak. Ya’ni, tarkibida tutashma 
elementlari mavjud bo‘lgan detalning ishchi chizmasini taxt qilish jarayoni 
animatsiya orqali ko‘rsatilishi lozim. 
Xulosa:
bizning fikrimizcha, KHK o‘quvchilari “Tutashmalar” mavzusi 
bo‘yicha umumiy o‘rta ta’lim maktablariga nisbatan biroz murakkabroq bo‘lgan 
materiallarni o‘zlashtirishi kerak. Quyida shunday ma’lumotlar keltirilgan. 
1. Parallel bo‘lgan ikki to‘g‘ri chiziqni yoy orqali tutashtirish (2.3.1-rasm).