O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kasb ta’limi fakulteti

 
1.2.16-rasm 1.2.17-rasm
6. Tutashma bajarishning ba’zi nazariy qoidalari.
Geometrik chizmachilikka oid darslarda talabalarga asosan tutashma radiusi 
va markazi berilgan holatdagi masalalar o‘rgatiladi. Lekin, tutashma elementlari 
hisoblanmish tutashma radiusi va tutashma markazi har doim ham berilavermaydi. 
Bunday holatlarda tutashma elementlarini aniqlash uchun qo‘shimcha geometrik 
yasashlarni tatbiq etishga to‘g‘ri keladi. Qo‘shimcha geometrik yasashlarning eng 
maqbulini qo‘llay olish uchun esa tutashma yasashning nazariy qoidalarini bilish 
talab etiladi. Quyida tutashma yasashning nazariy qoidalari bayon etilgan.
1. Ikki kesishuvchi to‘g‘ri chiziqni tutashtiruvchi yoyning 
O
markazi bu 
chiziqlar hosil qilgan burchakning bissektrisasida yotadi (1.2.18-rasm, 
a
). 
2. Aylanaga urinma bo‘lgan 
t
to‘g‘ri chiziq – ushbu urinish nuqtasi orqali 
o‘tgan aylana radiusi, ya’ni normaliga perpendikular bo‘ladi (1.2.18-rasm, 
b
). 

---

23 
Aylanadan tashqarida olingan 
A
nuqta orqali unga o‘tkazilgan 1
A
urinma 1
nuqtadagi normal bilan to‘g‘ri burchak hosil qiladi (aylana yoyiga tiralgan 
burchak), ya’ni O1A=90° (1.2.18-rasm, 
v
). 
3. Ikkita aylananing urinish nuqtasi 1 ularning 
O
1
va 
O
2
markazlarini 
tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziqda yotadi va shu nuqtada ikki aylana yagona urinma 
t
chiziqqa ega bo‘ladi. Agar aylananing markazlari 
O
1
va 
O
2
nuqtalar 
t
urinmaning 
turli tomonida yotsa tashqi, bir tomonida yotsa ichki urinma bo‘ladi (1.2.18-rasm, 
g
va 
d
).