O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika unversiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

Almashingan bir asosli aromatik kislotalar

Almashingan aromatik kislotalar orasida sulfobenzol kislotalar, aromatik oksi- va aminokislotalar muhim ahamiyatga ega.

Sulfobenzol kislotalarning hosilasi bo’lgan saharin oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi.

U

qandga nisbatan 500 marta shirin lekin, inson organizmida deyarli o’zlashtirilmaydi. U toluoldan quydagi sxema orqali olinadi:

Aromatik oksikislotalar orasida ko’p atomli, bir asosli kislotalar katta ahamyatga ega.

S



alitsil kislota 197⁰C da suyuqlanadi. Suvda yaxshi eriydi. Sanoatda natriy fenolyatga bosim ostida uglerod IV- oksidi tasir ettirib olinadi (Kolbe-Shmitd usuli)
.

Salitsil kislota fenol va benzol kislotaning xossalarini takrorlaydi. Oson qaytarilib pimetin kislotani hosil qiladi:

Salitsil kislota va uning efirlari tabiatda keng tarqalgan. Ular tibbiyotda va anilin bo’yog’ sanoatida ishlatiladi. Tibbiyotda salitsil kislotaning natriyli tuzi, salitsil kislota atsetati – aspirin va salitsil kislotaning fenil efiri–salol haroratni pasaytiruvchi, dezinfeksiyalovchi vosita sifatida qo’laniladi:

aspirin salol

Aromatik aminokislotalarda amino- va karboksil guruhlari benzol halqasida yoki yon zanjirda joylashgan bo’lishi mumkin. Amino- va karboksil guruhi benzol halqasida joylashgan kislotalar katta ahamiyatga ega.

A

minobenzoy kislotalarning hammasi (ularni soni uchta) tegishli nitrobenzoy kislotalarni qaytarib hosil qilinadi. o-aminobenzoy kislota – antranil kislota deb ataladi. Uni ftalinidni gipobromidlar bilan oksidlab olinadi (Gofman reaksiyasi):
A

ntranil kislotani o-nitrotoluolni sulfat kislota yoki ishqor eritmasida izomerlab olish mumkin:

Antranil kislota ko’p miqdorda bo’yoq sanoatida ishlatiladi, undan qimmatli bo’yoq – indigo olinadi.

Antranil kislotaning metil efiri parfyumeriyada ishlatiladi.

m-aminobenzoy kislota ham bo’yoq sanoatida ishlatiladi.

p

-aminobenzoy kislota va uning hosilalari esa tibbiyotda ishlatiladi.