O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

Nemis  olimi  E.Shpranger  (1882-1963)    shaxs  tiplarini  quyidagicha 
ta’riflagan;  
1.  Nazariy  shaxs  -  bular  muammolarga,  savollarga  javob 
izlash  va  baxs  munozaralarga,  tushuntirish,  aloqalarni 
o‘rnatish,  nazariyalashga  extirosi  baland  insonlar.  Eng  tabiiy 
va  sof  shaklda  "hayotning  bu  shakli"  tufayli  faoliyat 
yuritadigan professor-o‘qituvchilarda aks ettirilgan. 
Kattalik
kasb egasi bo‘lishi undagi yutuqlar, oila qurish, ijtimoiy iqtisodiy mustaqillik va 
ma’suliyat 
11-15 yosh
jinsiy yetilishning boshlanishi o‘zligini individualligini topish 
3yosh
o‘zini anglash “Men” tushunchasini paydo bo‘lishi

---

210 
 
2. Iqtisodiy shaxs -barcha hayotiy aloqalarda birinchi navbatda foyda keltiradigan 
inson  turi.  Bu  "amaliy  odam",  uning  harakatlarining  ma’nosi  faoliyatning  o‘zi 
emas,  balki  uning  foydali  ta’siri.  U  uchun  hamma  narsa  hayotni  saqlab  qolish, 
hayot uchun kurash va hayotining eng yaxshi usuli bo‘ladi. Iqtisodiy inson uchun 
bilimning qiymati o‘zi, jamoasi, insoniyatga foyda keltiradigan narsalarni bilishga 
qaratilgan.  
3.  Estetik  inson-  uyg‘unlik,  go‘zallik  istagi  bilan  ajralib  turadi.  Olamni  qalb 
go‘zalligida  ko‘rish  va  tabiatga  bo‘lgan  yaxshi  munosabatdagi  insonlar.  Ushbu 
turdagi odamlarni turli lavozimlarda ko‘rish mumkin. Misol uchun, ular uchun ruh, 
tabiat  yoki  san’at  asarlarining  eng  muhim  go‘zalligi  ular  uchun  estetik 
qadriyatlarni  yaratishi  yoki  ulardan  zavqlanishlari  muhim  sanaladi.  Ularning 
orasidagi  farq,  ular  haqiqatga  qanday  munosabatda  bo‘lishlari,  ya’ni  ular  haqiqiy 
yoki  idealistlar  ekanligi  bilan  bog‘liq.  Realistlar  o‘zlarining  dastlabki  bergan 
taassurotlarini  sezadilar.  Idealistlar  o‘zlarining  estetik  qadriyatlariga  ko‘ra 
taassurotlarni  qayta  ishlaydilar,  ular  o‘zlarining  ichki  dunyosini  yaratadilar. 
O‘zining  haddan  tashqari  ifodasida  idealistlar  hissiy  ekspressionistlardir,  ular 
hamma narsada o‘zlarining ruhiy holatlarining aks-sadosini topadilar.  
4.  Ijtimoiy  inson-odamlarga  bo‘lgan  muhabbat  uchun  yashaydi  va  harakat  qiladi 
(aksincha,  sevgi  uchun  emas,  balki  sevadigan  odamlar  uchun).  Shaxslararo 
munosabatlarga ijtimoiy yo‘naltirilgan insonlar 
5.  Siyosiy  shaxs-haqiqiy  ma’naviy  qadriyatlarga  asoslangan  holda  boshqa 
odamlarning  xatti-harakatlari  va  niyatlarini  aniqlash  uchun  yashaydi.  Shu  asosda 
Qonunchilik shakliga muvofiq turli xil siyosiy turlar ajratiladi. Lavozimni qadriyat 
sifatida bilgan insonlar 
6.  Diniy  inson  -  "ruhiy  tuzilishi  doimo  va  butunlay  qadriyatlarning  yuksak 
tajribasiga  erishishga  qaratilgan".  Diniy  insonlar-e’tiqodni  muhim  qadriyat  deb 
bilgan insonlar 
Ijtimoiy hayotning mavjud sharoitlarida har bir insonni yagona ijtimoiy yaxlitlikka 
va  jamiyatning  o‘ziga  xos  tuzilishiga  kiritishni  talab  qiladigan  muammo  eng 
dolzarb  masala  hisoblanadi.  Ushbu  jarayonning  asosiy  tushunchasi  har  bir 
insonning  jamiyatning  to‘liq  a’zosi  bo‘lishiga  imkon  beruvchi  shaxsning 
ijtimoiylashuvidir. 
Shaxsni  ijtimoiylashtirish-har  bir  shaxsning  ijtimoiy  tuzilishga  kirish 
jarayoni  bo‘lib,  natijada  jamiyatning  tuzilishi  va  har  bir  shaxsning  tuzilishida 
o‘zgarishlar  yuz  beradi.  Bu  har  bir  insonning  ijtimoiy  faolligi  bilan  bog‘liq.
 
Har 
birimizning  jamiyatdagi  o‘rnimiz,  uning  qachon  va  qanday  sharoitlarda  paydo 
bo‘lgani,  jamiyatga  qo‘shilib  yashashimizning  psixologik  mexanizmlari  fanning 
muhim  vazifalaridan  biridir.  Bu  jarayon  psixologiyada 
ijtimoiylashuv  yoki 
sotsializatsiya
 deb yuritiladi. 
Demak,  sotsializatsiya  yoki