O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

membranaga  qiyoslanib  kelganligi  sababli,  uzoq  muddat  unutilgan  edi.  Shuning  uchun, 
Shleyden  va  Shvann,  hujayralar  biologiyasida  samarali  tadqiqotlar  davrini  boshlanishiga 
turtki  bо„lgan  yagona  hujayra  nazariyasining  asoschilari  hisoblanishadi.  Yana  bir  nemis 
olimi,  Rudolf  Virxov  barcha  hujayralar  ilk  hujayralardan  kelib  chiqqan  deb  da‟vo  qildi 
(1858 yil). 
1840 yilda Y. Purkine hujayra tarkibini izohlash uchun protoplazma tushunchasini 
kiritdi.  Avvaliga,  protoplazma  zarralardan  iborat  о„ziga  xos  va  tushunish  qiyin  bо„lgan 
hayotiy  xususiyatlarga  ega  bо„lgan  gelsimon  aralashma,  hujayralar  esa  tarkibida  yadro 
bо„lgan  quyuq  suyuqlikni  о„zida  saqlagan  xaltachalar  shaklida  tasavvur  qilingan. 
Keyinchalik,  mikroskoplar  tobora  kо„proq  qо„llanilishi  va  tо„qimalarni  kesish  va  rang 
berish  texnologiyalari  takomillashib  borishi  tufayli,  ularni  aniqroq  kо„rish  imkoniyati 
paydo  bо„ldi.  Hujayraning  ichki  muhiti,  bir  jinsli  zarrachali  quyuq  modda  emas,  balki 
kо„p  sondagi,  har  biri  hujayra  hayoti  uchun  muhim  bо„lgan  alohida  vazifani  bajaruvchi 
hujayra  organellalaridan  tashkil  topgan.  Hozirgi  kunda  biz  bilamizki,  hujayraning  ichki 
qismlari,  tuzilish  va  funksiyalari  jihatidan,  shunchalik  mukammal  tuzilganki,  uning 
tarkibini  protoplazma  deb  tavsiflash  avtomobil  ichki  qismini  "avtoplazma"  deb  tvsiflash