O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Qilchuvalchanglar (Nematomorpha) sinfi 
 Qilchuvalchanglar har xil bo‘g‘imoyoqlilarda parazitlik qiluvchi  225 ga  yaqin  turni  o‘z 
ichiga oladi. Tanasi silindr shaklda, ipsimon, ya‘ni sochga o‘xshash, uzunligi 1-2 sm dan 1,5 m 
ga  yetadi (69-rasm). Parazit  yashovchi lichinkasi oqish, erkin  yashovchi  voyaga  yetgan davrida 
qoramtir-qo‘  ngir  tusda  bo‘  ladi.  Tana  bo‘shlig‘i  bo‘  lmay-di.  Ichki  organlar  oralig‘i  g‘ovak 
biriktiruvchi to‘ qimasi bilan to‘lgan. 
Ichki  tuzilishi.  Hazm  qilish  sistemasi  nematodalarga  o‘xshaydi.  Og‘iz  teshigi  tanasi 
oldingi  uchida  joylashgan.  Ichagi  kloakaga  ochiladi.  Ko‘pchilik  turlarida  ichagi  oldingi  qismi 
reduktsiyaga  uchragan.  Ayirish  va  qon  aylanish  sistemasi  bo‘lmaydi.  Nerv  sistemasi  tanasi 
oldingi  qismida  joylashgan  nerv  halqasi  va  undan  ketadigan  qorin  nerv  stvolidan  iborat.  Sezgi 
organlari kuchsiz rivojlangan. Jinsiy sistemasi ayrim jinsli. Jinsiy bezlari bir juft. Ularning yo‘ li 
orqa ichakka ochiladi. Orqa ichakning bu qismi kloaka deyiladi. 
Qilchuvalchanglar  metamorfoz  orqali  rivojlanadi.  Lichinka  voyaga  yetgan  davridan 
keskin  farq qiladi.  Lichinkasi  asosan, hasharotlarda (ko‘proq ko‘pincha  o‘laksaxo‘rlar, vizildoq 
qo‘ng‘izlar,  chigirtkalarda)  parazitlik  qiladi.  Chuvalchang  oziqlanib  bir  oz  o‘sgandan  so‘ng 
hasharot  terisini  teshib,  suvga  chiqadi.  Birmuncha  vaqt  suvda  suzib  yurib,  voyaga  yetadi  va 
urug‘lanadi.  Ana  shundan  so‘ng  urg‘ochi  chuvalchang  uzun  ipga  tizilgan  tuxumlarini  suv 
ostidagi narsalarga yopishtirib qoyadi. Tuxum qoygan qilchuvalchang halok bo‘ ladi. Lichinkalar 
esa  bir  oz  vaqt  suvda  yoki  nam  joylarda  yashaydi.  So‘  ngra  hasharotlar  (yoki  ularning  suvdagi 
lichinkasi)  terisini  teshib,  tanasiga  kirib  oladi.  Quruqlikda  yashaydigan  hasharotlar  esa 
zararlangan hasharotlarni yeb, chuvalchangni yuqtiradi.