O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Taroqlilar (Ctenophora) tipi 
Taroqlilar -yakka  yashovchidengiz hayvonlari. Ko‘pchilik turlari suv qa‘rida, boshqalari 
suv  tubida  o‘rmalab  hayot  kechiradi.  Tanasi  bo‘shliqichlilarga  o‘xshash  ektoderma  va 
endodermadan  iborat.  Bu  qavatlar  o‘rtasida  mezogleya  bo‘ladi.  Ko‘pchilik  taroqlilarning 
yopishuvchi  hujayralari  bo‘ladi;  Shaklan  o‘zgargan  kipriklar  yordamida  harakatlanadi.  90  ga 
yaqin turlari bitta sinfni tashqil etadi. 
Taroqlilar (Ctenophora) sinfi. Tanasi odatda xaltaga o‘xshash, bir uchida og‘iz  teshigi 
(oral qutb), ikkinchi uchida chiqaruv teshigi (aboral qutb) joylashgan. Tana asosiy o‘qi shu ikki 
qutb  orqali  o‘tadi.  Asosiy  o‘q  orqali  ikki  simmetriya  yuzani  o‘tkazish  mumkin.  Shu  sababdan 
ularni  ikki  nurli  simmetriyali  hayvonlar  deyish  mumkin.  Ammo  ko‘pchilik  organlar  (taroq 
plastinkalar, radial naylar, jinsiy bezlar) asosiy tana o‘qi boylab 8 tadan joylashgan bo‘lib, ularda 
ikki  va  sakkiz  nurli  simmetriya  belgilari  mujassamlashgan.  Taroqlilarda  ilk  bor  embrion 
varaqlar,  muskul  to‘qimasi  va  harakat  organlari  -    taroqsimon  plastinkalar  paydo  bo‘lgan. 
Muvozanat vazifasini maxsus aboral organ bajaradi (43-rasm). 
Taroqlilar  tanasi  ikki  yonida  ikkita  uzun  shoxlangan  paypaslagichlar  joylashgan. 
Paypaslagichlar  cho‘zilishi  yoki  maxsus  xalta  ichiga  joylashib  olib,  qisqarishi  mumkin. 
Paypaslagichlarda  joylashgan  juda  ko‘p  yopishqoq  hujayralar  o‘ljasini  ushlab  turishga  xizmat 
qiladi. Ayrim taroqlilarda paypaslagichlar bo‘lmaydi. Taroqlilar tanasi sirti boylab oral va aboral 
qutbi  oralig‘ida  8  qator  taroqsimon  plastinkalar  joylashgan.  Har  bir  plastinka  asoslari  orqali 
o‘zaro  yopishgan  qator  kipriklardan  iborat.  Tarochalarni  bir  meyorda  silkinishi  tufayli  hayvon 
harakat  qiladi.  Mezogley  tiniq  moddadan  iborat.  Undagi  taroq  plastinkalari  va  paypaslagichlari 
ostida muskul hujayralari to‘p bo‘lib joylashgan
9
. 
Hazm  qilish  sistemasi.  Og‘iz  teshigi  ektodermal  yassi  halqumga  ochiladi.  Halqum 
endodermal  oshqozon  bilan  tutashgan.  Xaltaga  o‘xshab  oshqozon  halqumga  perpendikulyar 
yo‘nalishda yassilashgan. Paypaslagichlari ana shu yuzada joylashgan. Oshqozondan beshta nay 
boshlanadi.  Ulardan,  ikkita  uchi  berk  naylar  halqum  ikki  yoni  boylab  og‘iz  teshigi  tomonga 
yo‘naladi.  Bitta  ingichka  nay  aboral  tomonga  ko‘tariladi.  Bu  nay  ikki  marta  shoxlanib,  to‘rtta 
kalta va ingichka naylarni hosil qiladi. Ulardan ikkitasining uchi berk, ikkitasi esa ayirish teshigi 
orqali tashqariga ochiladi. Yana ikkita oshqozon naylari tana o‘qiga perpendikulyar yo‘nalishda 
                                                           
9
  И.Х.  Шарова  ЗООЛОГИЯ  БЕСПОЗВОНОЧНЫХ.  Москва,  ”Владос”,    2004.-592  s.