Toshkent - 2021
MUNDARIJA
Kirish
I.BOB. Mavzuning o‘rganishning ilmiy-nazariy asoslari.
1.1 Bog’langan og’zaki nutqni rivojlantirish yo’llari
1.2 Bolalar nutqini o‘stirishga oid nazariy ishlar.
II.BOB. Maxsus muassasalarda o’quvchilar bog’langan nutqini o’stirish
2.1. Eshitish qobiliyati past bo'lgan bolalarda ertaklarni sahnalashtirish orqali izchil nutqni rivojlantirish
2.2. Eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalar bog’langan nutqini o’stirish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimiz mustaqillikni qo’lga kiritgan davrni sarhisob qilsak, hukumatimiz tomonidan inson manfaatlarini ko’zlash va himoyalash jarayonida jamiyatimizning alohida yordamga muhtoj qatlamiga jiddiy e’tibor qaratib kelinayotganini kuzatamiz. BMTning bolalar muammolari bilan shug’ullanuvchi YuNISEF tashkilotining ijtimoiy monitoring natijalarida ham O’zbekiston bu borada o’ziga xos yutuqlarga erishayotgan davlatlardan biri ekanligi ko’rsatiladi1. Mamlakatimiz mustaqillikni qo’lga kiritgan davrni sarhisob qilsak, hukumatimiz tomonidan inson manfaatlarini ko’zlash va himoyalash jarayonida jamiyatimizning alohida yordamga muhtoj qatlamiga jiddiy e’tibor qaratib kelinayotganini kuzatamiz. BMTning bolalar muammolari bilan shug’ullanuvchi YuNISEF tashkilotining ijtimoiy monitoring natijalarida ham O’zbekiston bu borada o’ziga xos yutuqlarga erishayotgan davlatlardan biri ekanligi ko’rsatiladi2. BMT ma’lumotlariga ko’ra dunyo miqyosida nogiron bolalar ko’rsatgichi 450 millionga yaqin. YuNESKO ma’lumotlariga qaraganda esa, ular orasida alohida yordamga muhtoj bolalar hammasi bo’lib 200 million atrofida ekan. Eshitish funksiyalari zaif bolalar katta qiyinchilik bilan so'zning umumlashtiruvchi ma'nosini o'zlashtiradilar, bu albatta ularning rivojlanish darajasiga ta'sir qiladi. Bunday bolalarga atrof-muhitning barcha xilma-xilligini eshitish, "men" ni bilish, fikrlashga, fikrlarini to'g'ri ifoda etishga, his qilishga, hamdard bo'lishga o'rgatish uchun qanday yordam berish kerak? Bunday bolalarni o'qitish va tarbiyalashning eng muhim, yakuniy maqsadi - bu bolaning boshqa odamlar bilan erkin muloqot qilish qobiliyatiga erishish, o'zini eshitish qobiliyatiga ega insonlar jamiyatida egallash, kattalar dunyosiga to'laqonli shaxs sifatida kirish. Bolani yodlangan iboralarni talaffuz qilishga majburlamaslik kerak, uning ma'nosini u tushunishi mumkin, lekin chuqur his qila olmaydi, balki unga atrofni dunyoni keng, ko'p qirrali va hissiy jihatdan tushunadigan nutqda tushunadigan va yaratadigan muhit yaratish kerak. bolada doimiy ravishda o'z nutq faoliyati uchun ichki istak paydo bo'ladi.
Kar bolalarda og'zaki nutqni rivojlantirish N.D. Yarmachenko buni "hayotiy zarurat" deb hisoblaydi. Nutq rivojlanadi - fikrlash rivojlanadi, takomillashtirish uchun cheksiz imkoniyatlar ochiladi va shu bilan karlarni ijtimoiy izolyatsiyasining halqasi buziladi.
Bog'langan nutq nutq faoliyatining eng murakkab shakli hisoblanadi. Bu mantiqiy, izchil va grammatik jihatdan to'g'ri tuzilgan ma'lum bir tarkibning batafsil taqdimoti.
Izchil nutq dialogik nutq asosida shakllanadi. Dialog nutqi monologdan oldin va uning ko'rinishini tayyorlaydi.
Dialogik nutqni o'zlashtirish fleksiyani va so'z yasashni o'zlashtirish bilan so'z boyligini, gap tuzilishini kengaytirish va takomillashtirish bilan parallel ravishda amalga oshiriladi.
Dialogda karlar suhbatdosh tomonidan qisqa xabar yoki qarshi savol shaklida bildirilgan javoblarning ma'nosini tushunishda qiynaladilar. Dialoglarda so'z boyligining qashshoqligi, so'zlarning noto'g'ri va noto'g'ri ishlatilishi, gaplarni tuzishda buzilishlar, bir xil yodlangan savol-javoblarning keng tarqalganligi va to'liq jumlalardan foydalanish xarakterlidir.
Dialogik nutq ustida ishlashda quyidagilar tavsiya etiladi: kar bolalarning nutqini kundalik so'zlashuv so'zlashuvi bilan boyitib borish va uning xilma-xilligi, turli xil vaziyatlarda turli sintaktik tuzilmalar, iboralar va jumlalarni namoyish qilish, qayta hikoya qilish.
Quyi sinflarda teatrlashtirish usullaridan foydalanish nutqning emotsionalligini, uning intonatsion ekspresivligini rivojlantirishga yordam beradi, so'z boyligini boyitadi, grammatik tuzilishini shakllantiradi va umuman kar bolalarning nutq faoliyatini faollashtiradi.
Eshitmaydigan bolalarni izchil gapirishga o'rgatish taktil-tebranish sezgirligi, kinestetik hislar va vizual idrokni (taqlid bilan) kompensatsion ishlatishga asoslangan.
Eshitish qobiliyati zaif bolalarni izchil nutqqa o'rgatish, unga yangi so'zlarni, grammatik naqshlarni turli xil nutq elementlarining ma'nolarini maxsus tushuntirish bilan, yozma yordamida so'zning tovush tarkibini aniqlashtirish bilan, buzuq so'zlarni talaffuz qilish, eshitish idroki bo'yicha maxsus ish bilan. Shuningdek, eshitish qobiliyatini mustaqil ravishda rivojlantirish va nutq qobiliyatlari va bilimlarini eshitish yordamida mustaqil ravishda to'plash imkoniyati ortadi.
Tadqiqotning maqsadi: Maxsus muassasada o’quvchilarning bog’langan nutqini o’rganish va o’stirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |