O’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil qilishda tarbiyachi xarakteri, uning shaxsi
sifati va xususiyatlari kabi kuchli faktorga ko’z yumish mumkin emas. Ba'zi
pedagogning xarakteri juda og’ir va irodasi mustahkam, jamoat ishlarida juda faol. U
barcha ishlarni o’zi qilishga harakat qiladi, bolalardagi ko’tarinkilikni yoqtirmaydi,
ularni harakatsiz, ishtiyoqsiz tomashabinga aylantiradi. Boshqa o’qituvchining
xarakteri yumshoq. U o’quvchilardan oddiy tartib saqlanishini talab qila olmaydi.
Pedagogik va psixologiya bilimlari past. O’z xarakterini pedagogik talablarga mos
126
shakllantirish hohishi yo’q. Xaraktersizlik, shavqatsizlik, qat'iyatsizlik ustun keladi.
Pedagogika tarbiyadagi demokratiya, tarbiyaning rivojlanish optimal formalarini
aniqlaydi va ular maxsus tayyorlangan va pedagogik avtoritetga ega bo’lgan shaxs
tomonidan amalga oshiriladi.
Bolalar qaysi tarbiyachini hurmat qilsalar uning ketidan ergashadilar. Har qanday
boshqa holatda pedagogik munosabatlar chuqur rasmiy asosda, tashqi talablar asosida
quriladi o‘zining ijobiy mazmunini yo‘qotib, salbiy ta'sir qiladi. “Avtoritet”
tushunchasi odamni hamma tan olgan qiymati, uning odamlarga ta'siri, uning g’oya va
faoliyatini omma fikr-mulohazalari bilan quvvatlanishi, unga ishonch, hurmat bildirish
uning aqli, irodasini, ahloq-odobini quvvatlash. Pedagogik avtoritetning mohiyati,
o‘ziga xos jihatlari shundaki o‘nlab va yuzlab eshko‘zlar rentgendek tikilib, pedagog
ahloqiy holatini aniqlaydi. Haqiqiy pedagogda ozodalik, poklik, ochiqlik, to‘g‘rilik
uning axloqiy holatlarini belgilaydi. Aks holatda o’qituvchi bolalarga o‘z ta'sirini va
tarbiyachi bo‘lish huquqini yo‘qotadi, Pedagogik avtoritetning mohiyati shundaki,
pedagog o’zida fuqarolik, ijodiy, odamiylik shaxsiyatlarini, haqiqiy ma'naviylik,
ziyolilikni rivojlantiradi. Bola tarbiyachiga o‘zining hurmati va ishonchini yuqori
ma'naviy shaxsga topshirgandek topshiradi, o’qituvchi albatta bu ishonchni oqlashi
kerak.
Berilgan ishonch yuqori ma'naviyat bilan oqlanadi. Hozirgi vaqtda jamiyat turli
qatlamlaridagi, hatto oila va maktabda uchraydigan manfaatparastlik, meshchanlik
axloqini ko’rgan ba'zi o’quvchilar umuminsoniy axloq -odbni mensimaslik, bosh
birlari esa, ikkiyuzlamachilik va yelg’onchilik san'atini egallaganlaganlar. Shunday
qilib, yoshlar va bolalar muhitida ahloq-odob qoidalarini yetishmovchiligi kelib
chiqmoqda. Bunday ekstremal sharoitda o’qituvchini o’z- o’zini axloqiy rivojlanirish,
o’ziga yuqori talab qo’yish o’qituvchi uchun o’z hurmati va avtoritetini saqlab qolish
yo’lidir. Ertami, kechmi o’qituvchining axloqiy prinsipialligi va qat'iyligi bolalar
ongida ustun chiqadi va o’qituvchi o’z o’quvchilariga axloqiy talablar qo’yishida unga
katta
Pedagog shaxsining yana bir sharti uning yuksak madaniyati, uning chuqur
fuqorolik e'tiqodi, o’quvchilar bilan har qanday jamiyat xaeti muammolarni ochiq
127
muhokama qila olishi, ularni ishontira olishi, o’z hato va kamchiliklarin qo’rqmasdan
tan olishidir.
Xozirgi sharoitda o‘qituvchi o‘quvchilar oldida avtoritet qozonishi uchun u,
jamiyatda sodir bo‘layotgan voqyealarga o‘z munosabatini belgilab olishi kerak. Bu
jamiyat tarixi, siyosiy jarayonlar, millatlararo munosabatlar, inson huquqlari, dinga
munosabatlar bo’lishi mumkin. Bolalar e'tiqodiga faqat e'tiqod va pinnsipiallik bilan
javob berish mumkin. Lekin bolalar hurmat qiluvchi o’qituvchi, o’quvchilar bilan
bemalol bahs-munozara olib boradi va va ularni ba'zi muammolar ustida ularni fikrlash
yoki fikrini o’zgartirishga majbur qiladi.
Pedagog axloqiy va ma'naviy qadriyatlari uning intellektual rivojlanganlik va
mustaqil fikrlash avtoriteti bilan boyitiladi. Bugungi kunda hayotimiz turli sohalarida
turli ma'lumotlar oqimi ko’payib ketgan. Ularning ko’pi biz o’rgangan tushuncha va
fikrlarga zid keladi. Bu pedagog va tarbiyalanuvchilar o’rtasida murakkab
munosabatlarni yuzaga keltirayapti. Yoshlarni ma'naviy dunyosini tushunish uchun
pedagog o’zi o’rgangan fikrlash qobig’idan chiqa olishi kerak. Bunday holatda
o’qituvchi o’z avtoritetini saqlashi va ko’tarishi uchun undagi chidam va qat'iy rad
etmaslik, o’quvchi psixikasiga kuchli ta'sir ko’rsatmaslik yordam beradi.
Har qanday odam o’qituvchi bo’la olmaydi. O’qituvchilik ommaviy kasb
bo’lsada, uni egallagan shaxsga yuqori talablar qo’yiladi. Buning uchun shaxsiy sifat
va qobiliyatiga juda qattiq talablar qo’yiladi. O’qituvchi kasbining asosiy mazmuni
odamlar bilan muloqot faqat tushunish darajasida emas, balki ularni talabini qondirish
darjasida bo’lish i kerak.
3.
Do'stlaringiz bilan baham: 
