|
13-MAVZU: JAMOADAGI PSIXOLOGIK MUHIT
REJA:
1.
Psixologik muhitni aniqlash faktorlari.
2.
Hizmat joyidagi nosog’lom ijtimoiy-psixologik muhitni yuzaga
keltiruvchi sabablar.
3.
Kasbiy muhitdagi muammolar yechimi.
4.
Kasbiy faoliyatdagi psixologik muhitni chet el olimlari tomonidan
o’rganilishi.
1.
Psixologik muhitni aniqlash faktorlari
Ishchi guruh a’zolarini bir- biri bilan o’zaro aloqa shart-sharoitlari guruh
birgalikdagi faoliyati muvaffaqiyati va ish jarayonidan va uning natijalaridan
qoniqishiga ta’sir qiladi. Xususan, unga ishchilar ishlaydigan sanitar-gigienik
sharoitlar: temperatura rejimi, namlik, yorug’lik, xonaning kengligi, qulay ish
joyining mavjudligi va boshqalar.
Guruhdagi o’zaro aloqalar xarakteri va undagi hukm suradigan kayfiyat katta
ahamiyatga ega. Guruhdagi psixologik holatni belgilash uchun “ijtimoiy-psixologik
muhit”, “psixologik-atmosfera”, “tashkilot-muhiti”, “mikroiqlim” va boshqa
tushunchalar ishlatiladi.
O’z kelib chiqishiga ko’ra bu tushunchalar metaforalardir. O’simliklarni gullab -
yashnaydigan tabiiy-muhit bilan solishtirish mumkin. Bir muhitda ular gullab-
yashnasa, ikkinchi muhitda ular so’lishi mumkin.
Xuddi shunday fikrni ijtimoiy-psixologik muhit haqida gapirish mumkin:
ma’lum bir sharoitda guruh a’zolari o’z imkoniyatlarini to’liq ishga solib, faoliyat
ko’rsatsa, ikkinchi muhitda odam o’zini noqulay sezib, guruhni tashlab ketishni
istaydilar, ularning shaxsiy o’sishi sekinlashadi.
Ijtimoiy-psixologik muhit deganda odatda quyidagilar nazarda tutiladi:
Guruh ijtimoiy-psixologik xarakteristikalari yig’indisi;
Jamoadagi asosiy hukm suruvchi psixologik kayfiyat;
196
Jamoadagi o’zaro aloqalar xarakteri;
Jamoa holati yig’ma xarakteristikasi.
Jamoadagi sog’lom ijtimoiy-psixologik muhit o’zaro muloqotdan mamnunlik,
bir-biriga ishonch, himoyalanganlik, xavfsizlik, qulaylik, o’zaro bir-birini qo’llab
quvvatlash, munosabatlardagi iliqlik, bir-birini yoqtirish, ochiq fikr bildirish,
qat’iyatlilik, tetiklik, ijod qilish, intellektual va kasbiy o’sish, tashkilot ravnaqiga o’z
hissasini qo’shish, xatoliklar kelib chiqishidan qo’rqmaslik hislari bilan
xarakterlanadi.
Jamoadagi nosog’lom ijtimoiy-psixologik muhit zerikish, ruhan tushkunlik, tez
achchiqlanishlik, zerikish, tez qizish va guruhdagi mojaroli munosabatlar,
ishonmaslik, yanglish yoki xatolik kelib chiqishi va oqibatda jazolanishdan qo’rqish,
bir-birini tushunmaslik, dushmanlik, shubhalilik, yagona ishga qattiq urinmaslik,
jamoa va tashkilot ravnaqiga o’z hissasini qo’shish istagi yo’qligi, umuman olganda,
qoniqmaslik hislari bilan xarakterlanadi.
Guruhdagi muhit haqida bevosita hukm chiqarish mumkin bo ’lgan alomatlar
mavjud:
•
ishchilarini tez-tez ishdan bo’shashi;
•mehnat unumdorligi;
•
mahsulot sifati;
•ishga kelmaslik yoki kechikishlar soni;
•ishchilar va mijozlardan tushgan shikoyat va da’volar soni;
•
ishlarni muddatida yoki kechikib bajarish;
•
uskunalar bilan ehtiyotkorsiz yoki beparvolik bilan ishlash;
•
ishdagi tanaffuslar tezligi.
Quyida taklif qilingan savollar jamoadagi muhitni baholashga yordam beradi:
•
sizga ishingiz yoqadmi?
•
siz ishingizni almashtirni hohlaysizi?
•
agar sizga hozir ish qidirishni taklif qilishsa, siz tanlovni o’z ishingizni
tanlarmidingiz?
•sizni ish joyingiz sharoiti qoniqtiradmi?
197
•sizni ishingiz qiziqarli va turli tumanmi?
•
sizni ishdagi jihoz va uskunalar bilan ta’minlanganlik qoniqtiradimi?
•
sizni ish haqi qanoatlantiradimi?
•
Siz o’z malakangizni oshirish imkoniyatiga egamisiz? Bunday imkoniyatdan
foydalanishni xohlaysizmi?
•
sizni bajarayotgan ish hajmi qoniqtiradimi? Siz toliqmaysizmi? Ishdan tashqari
ishlashga to’g’ri keladimi?
•
birgalikdagi faoliyatga qanday o’zgartirish kiritishni taklif qilgan bo’lardingiz?
•
siz ishdagi muhitni qanday baholagan bo’lardingiz ( do’stona munosabatlar,
o’zaro hurmat, ishonch yoki ko’rolmaslik, tushunmaslik, munosabatlardagi
taranglik)?
•
sizni o’z bevosita rahbaringiz bilan munosabatlaringiz qoniqtiradimi?
•
jamoada nizolar tez-tez chiqib turadimi?
•
siz o’z hamkasblaringizni malakali, mas’uliyatli deb bilasizmi?
•
siz o’z hamkasblaringiz ishonchi va hurmatini qozonganmisiz?
Rahbar maqsadga muvofiq jamoa va guruhdagi munosabatlarni boshqara oladi
va ijtimoiy-psixologik muhitga ta’sir ko’rsata oladi. Buning uchun u ijtimoiy-
psixologik muhitga ta’sir etuvchi faktorlarni bilishi va boshqarish qonuniyatlarini
bilib faoliyat o’rgazishi kerak.
Guruhga kiruvchi odamlar bir-birlariga va guruhning faoliyatiga nisbatan bir xil
nuqtai nazarda bo’lmaydilar. Guruhning har bir a’zosi o’zining ishchanligi va shaxsiy
fazilatlariga, o’z maqomiga, ya’ni uning guruhda tutgan o’rni haqida dalolat
beradigan, mustahkamlab qo’yilgan huquq va burchlariga, uning xizmatlari va
fazilatlarini guruhning tan olishi yoki olmasligini aks ettiradigan nufuziga binoan
guruhdagi shaxslararo munosabatlar tizimida muayyan mavqeiga ega bo’ladi.
Psixologiyada guruh ichidagi tabaqalanishning ikkita asosiy tizimi - sotsiometrik
va referentometrik afzal ko’rish va tanlashlar alohida ajralib turadi.
2.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
