O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

 Ibn  Xoldun  (Ibn  Xoldun  Abduraxmon  Abu  Zayd:  1332-1406)  - 
arab tarixchisi va mutafakkiri. U o‗zining ―Sotsiologiya‖ (arab.ilm al-ijtimo‘) 
faniga oid dadil fikrlarni o‗rtaga tashlagan va Sharqda xaqli ravishda shu fan 
asoschilaridan  biri  xisoblanadi.  Uning  «Kitob  ul-Ibar»  (1370)ning 
muqaddima  qismida  uning  tarixiy  sotsiologik  nazariyasi  bayon  etilgan.  Ibn 
Xoldun  bashariyat  tarixida  ilk  bor  asotir  tafakkuri  bilan  emas,  balki  ilmiy, 
ob‘ektiv nazar bilan qaragan eng zabardast tarixchidir
. 
Insoniyat ijtimoiy fikri 
tarixida  birinchi  bulib,  jamiyat,  uning  ichki  rivojlanish  qonuniyatlari  va 
taraqqiyot  an‘analari  haqidagi  fanni  yaratdi.  Sharqning  etuk  sotsiologi 
bo‘lgan Ibn Xoldun «Muqaddima» (1381) asarning kirish qismidagi dastlabki 
bulimni «Kishilarning umumiy ijtimoiy hayoti to‗g‗risida» deb nomlangan.  
Ierarxiya  -  (yunon.  hieros  -  muqaddas  va  arche  -  hokimiyat)  ma‘lum 
bir yaxliitlik qismlari yoki elementlarining yuqoridan quyiga qarab joylashish 
tartibi. Sotsiologiyada bu tushuncha jamiyatning ijtimoiy tuzilmasini, ayniqsa 
byurokratiyani belgilashda qo‗llaniladi.  
Ideal  tip  —  voqeliqda  real  mavjudligi  shart  bo‗lmagan  ijtimoiy 
ob‘ektning  asosiy  belgilarini  ta‘kidlovchi  konstruksiya.  Maks  Veber 
tomonidan  yaratilgan  byurokratik  tashkilotning  ideal  tipi  bunga  misol  bo‗la 
oladi. 
Ijtimoiy adolat — jamiyatning demokratik rivojlanish darajasini, inson 
huquq  va  erkinliklariga  rioya  qilish  normalarini,  millat  hayot  tarzining 
axloqiy timsolini belgilovchi davlat siyosati, aholining ijtimoiy jihatdan kam 

---

 
66 
ta‘minlangan  tabaqalari  manfaatini  ko‗zlab,  milliy  boyliklarni  taqsimlash 
tartibidir. I.a.