O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Ehtiyoj  —  inson  talablari  asosida  paydo  bo‗ladigan  tabiiy  xususiyat; 
jonli mavjudot hayot kechirishining yaqqol shart-sharoitlarga, uning shularga 
nisbatan  tobe  ekanligini  ifoda  etuvchi  holat.  Insonning  faolligi  boshqa 
mavjudotlardan tub darajada ham mohiyat, ham shakl jihatdan tafovutga ega 
bo‗lib, yuzaga kelgan E.larning turli vaziyatlarda qondirilishda o‗z ifodasini 
topadi.  Mavjudotlar  (hayvonlar)  E.lari  maqsadga  muvofiq  ravishda  kechgan 
bo‗lsa, bu esa o‗z navbatida ularni qurshab olgan yashash muhitiga yengillik 
b-n moslashuvini ta‘minlaydi. Lekin, insonlarning faolligi va ularning faolligi 
manbai hisoblanmish insoniy E.lar tubdan boshqacha manzaraga ega bo‗lib, 
biologik  shartlanganlikdan  tashqari,  moddiy  va  ma‘naviy  ko‗rinishlardan 
iboratdir. Odamning E.i unga ta‘lim va tarbiya berish jarayonida shakllanadi, 
ya‘ni  insoniyat  tomonidan  yaratilgan  ijtimoiy  tarbiya,  ko‗nikma,  malaka, 
odat,  ma‘naviyat,  qadriyatlar  b-n  yaqindan  tanishish,  ularni  o‗zlashtirish 
orqali  amalga  oshiriladi.  Odam  boshqa  mavjudotlardan  farqli  o‗laroq, 
ijtimoiy-tarixiy  taraqqiyot  davrining  xususiy  ehtiyojlariga  xizmat  qiluvchi 
muayyan  buyumni  zaruriyat  talabiga  binoan  qayta  o‗zgartirishga, 
takomillashtirishga  qodir  ongli  zotdir.  Shu  sababdan,  odamning  o‗z  E.larini 
qondirish  jarayoni  ijtimoiy-tarixiy  taraqqiyot  darajasi  b-n  o‗lchanadigan 
faoliyat 
shakli 
va 
turini 
egallashning 
faol, 
muayyan 
maqsadga 
yo‗naltirilganligi, ma‘lum rejaga asoslangan ijodiy ko‗rinish sifatida alohida 
ahamiyat  kasb  etadi.  Inson  bir  davrning  o‗zida  ham  individuallik,  ham 
ijtimoiylikni aks ettirgan bo‗lganligi sababli uning E.lari shaxsiy va ijtimoiy 
xususiyatga  egadir.  Odatda,  kelib  chiqish  xususiyatlariga  binoan  ehtiyojlar 
tabiiy  va  madaniy  turga  ajratiladi.  Tabiiy  E.lar  tarkibiga  odamlarning 

---

 
35 
ovqatlanishi,  tashnalikni  qondirish,  jinsiy  moyillik,  uxlash,  o‗zini  issiq  va 
sovuqdan asrash, musaffo havoga intilish, tana a‘zolariga dam berish kabilar 
kiradi.  Madaniy  E.lar  ob‘ektiga  tabiiy  ehtiyojlarni  qondiruvchi  uy-ro‗zg‗or 
buyumlari,  mehnat  faoliyati  orqali  boshqa  kishilar  b-n  bog‗lanish  vositalari, 
madaniy  aloqalar  o‗rnatish  usullari,  shaxslararo  muomalaga  kirishish 
uslublari,  ijtimoiy  turmush  zaruratiga  aylangan  narsalar,  o‗qish  va  tajriba 
orttirish yo‗llari kiradi.  
Psixologiya  fanida  E.lar  o‗z  predmetining 
xususiyatiga  ko‗ra,  moddiy  va  ma‘naviy  turlarga  ajratiladi,  ularni  keltirib 
chiqaruvchi mexanizmlar manbai turlicha ekanligi e‘tirof etiladi.