O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Ota  tomonidan  merosxo‗rlik  —  mulk  yoki  unvonlarni  ota 
ajdodlaridan meros qilib olish. 
Ota-ona oilasi — individ tug‗ilgan oila.  
Ouen (Owen) Robert (1771,14.5 — Nyutaun, Uels — 1856,17.11) — 
ingliz  mutafakkiri,  utopik  sotsializm  vakillaridan  biri.  1781y.dan  savdo 
muassasalarida 
hizmat 
qilgan. 
1800 
—29y.larda 
Nyu-Lenark 
(Shotlandiya)dagi  yigiruv  korxonasida  boshqaruvchi  bo‗lgan.  O.  o‗zining 
ijtimoiy-fal-iy  qarashlarini  ―Jamiyatga  yangicha  nazar  yoxud  xarakterni 
shakllantirish  to‗g‗risida  tajriba‖  (1812-13)  asarida  batafsil  yoritib  berdi.  U 
ijtimoiy  hodisalarni  izohlashda  18-a.  fransuz  materialistlari  izidan  bordi. 
Uning ta‘kidlashicha, inson shart-sharoitlar mahsulidir. Inson xarakteri uning 
xohish irodasiga bog‗liq bo‗lmagan holda shakllanadi. Shaxsiy kamchilik va 
nuqsonlar  uchun  odamlarning  o‗zlari  emas,  balki,  jamiyatdagi  mavjud 
ijtimoiy  tartib  aybdor.  Kishilarning  jinoyatlari  aslida  ular  yashab  turgan 
jamiyatning  jinoyatlaridir.  O.  ijtimoiy  hayot  sharoitlarini  o‗zgartiring, 
ijtimoiy  tuzumni  yaxshilang,  shundan  keyin  odamlarning  xulq-atvori  ham 
o‗zgaradi, degan g‗oyani ilgari surdi. Fransuz mutafakkirlari xususiy mulkka 
asoslangan  jamiyat  va  inson  erkinliklarini  namuna  sifatida  qabul  qilgan 
bo‗lsalar,  O.  bunday  jamiyat  mohiyat  jihatidan  feodal  jamiyatdan 
farqlanmaydi, 
ijtimoiy 
tenglikka 
asoslanuvchi 
jamiyatgina 
kishilar 
turmushini  farovon,  o‗zlarini  baxtli  qiladi,  deb  hisobladi.  Fransuz 
mutafakkirlari ayrim tabaqalarning imtiyozlarini bekor qilishni maqsad qilib 
qo‗ygan  bo‗lsalar,  O.  esa  jamiyatda  odamlar  o‗rtasida  ijtimoiy  tenglik 
o‗rnatish  shiori  b-n  chiqdi.  U  xususiy  mulkni,  jamiyatning  tabaqaviy-sinfiy 
tuzilishini,  mehnat  taqsimotini  raqobatchilikning  hukmronligini,  keskin 
tanqid  qiladi;  jamiyatdagi  barcha  illatlarning  sababi  kishilarning  nodon-
johilligida, o‗z tabiatini bilmasligida, deb bildi. Shunday ekan, inson tabiatiga 
xos  xususiyatlar  uqib  olinsa,  odamlar  o‗rtasidagi  tengsizlikka  barham 
beriladi,  hamma  baxt-saodatga  erishadilar,  barcha  muammolar  bartaraf 
etiladi,  deb  hisobladi.  O.  shu  maqsadni  ro‗yobga  chiqarish  uchun  yuksak 

---

 
137 
mavqega  ega  bo‗lgan  kishilarga,  hukumatlarga  umid  bog‗ladi.  Jamiyatni 
isloh qilish to‗g‗risidagi loyihalari b-n u chor Rossiyasi imperatori Nikolay I 
ga  va  Fransiya  qiroliga  murojaat  qildi.  Ijtimoiy  hayotni  yaxshilashga 
qaratilgan  loyihasini  amalga  oshirish  uchun  shaxsan  namuna  ko‗rsatishga 
urindi.  Biroq  uning  filantropik  urinishlari  muvaffaqiyatsizlik  b-n  tugadi. 
Chunki uning loyihalari inson tabiatiga, ijtimoiy rivojlanishning tabiiy-tarixiy 
qonuniyatlariga zid edi. Tarixiy tajriba tadbirkorlikni har tomonlama qo‗llab-
quvvatlash, iqtisodiy erkinlikni rag‗batlantirish orqali ijtimoiy farovonlik va 
totuvlikka erishish mumkinligini ko‗rsatdi.