O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kafedrasi

Fan-texnika inqilobi bosqichi.
Bu davr XX asrning ikkinchi yarmidan 
boshlandi. Fan va texnikaning yuksak darajada rivojlanishi munosabati bilan tabiiy 
resurslar juda katta miqyosda o'zlashtirila boshlandi. Katta-katta hududlar qishloq 
xo'jaligi maqsadida o'zlashtirildi, ulkan zavodlar qurildi, cho'llar, shimoliy 
hududlar, tog'lar hamda Dunyo okeani o'zlashtirildi va ekologik muvozanat buzila 
boshladi. Natijada umumsayyoraviy ekologik muammolar vujudga keldi. 
Geyzerlar -
issiq buloqlar asosan vulkanlar tarqalgan mintaqa-larda 
uchraydi. 
Nurash
- haroratning o'zga-rishi, kimyoviy jarayonlar, atmosfera, suv va 
organizmlar ta'sirida tog' jinslarining yemirilishiga aytiladi. Nurash uch turga 
ajratiladi: fizik, kimyoviy va organik nurash . 
Organik nurash
deb, tog' jinslarining organizmlar (o'simlik, hayvonot 
dunyosi, mikroorganizmlar) ta'sirida yemirilishiga aytiladi. 
 
Eroziya
(lotincha "erosio" -yeyilish, yuvilish) deb, tog' jins-larining oqar 
suvlar ta'sirida yuvilishiga aytiladi. Eroziya yuza-lama va chiziqli turlarga 
bo'linadi. Yuzalama erozi- ya jarayoni tog' yonbag'irlarida keng tarqalgan. 
Surilma -
tog' jinslarining og'irlik kuchi ta'sirida pastga qarab surilishiga 
aytiladi. Surilmalar asosan tog'li o'lkalarda sodir bo'ladi. Surilmalar ham sellar kabi 
xalq xo'jaligiga juda katta moddiy zarar yetkazadi. 
Karst
- eriydigan tog' jinslarini yer usti va yer osti suvlari ta'sirida eritib, 
oqizib ketilishiga va yer ostida turli xil bo'shliqlarning (g'orlarning) hosil bo'lishiga 
aytiladi. Suvda tez eriydigan jinslarga ohaktoshlar, dolomitlar, bo'r, mergel, gips 
va turli xil tuzlar kiradi. Bunday jinslar tarqalgan joylarda qurilish ishlari olib 
borish ancha murakkab jarayon hisoblanadi. 

---

131