O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
3.
 
Ishlab chiqarish changi va uning insonga ta`siri 
 
Ishlab chiqarishdagi ko`p ishlarni bajarishda chang hosil buladi. 
Ular kelib chiqish manbalariga ko`ra, tabiiy va sun`iy changlarga bulinadi. 
a) Tabiiy changlar - inson ta`sirisiz hosil buladi. Bunday changlar turkumiga 
shamol va buronlar ta`sirida qum hamda tuproqning erroziyalangan qatlamlari 
ko`chishi, o`simlik va hayvon olamida, vulqonlar otilishi boshqa hollarda paydo 
buladigan changlarni kiritish mumkin. 
b) Sun`iy changlar – ishlab chiqarish korxonalari va qurilishlarda insonning 
bevosita ta`siri natijasida hosil buladi. 

---

91 
Kelib chiqish hususiyati bo’yicha organiq, mineral va aralashma changlarga 
farqlanadi. CHanglarning zararli ta`siri uning kimyoviy tarkibiga bog’liq. CHangning 
kattaligi, uch guruhga bulinadi: 
- kattaligi 10 mkm.dan katta bo’lgan changlar. Bunday changlar o`z og’irligi 
ta`sirida erga qo`nadi; 
- kattaligi 10 mkm.dan 0, 25 mkm.gacha bo’lgan changlar. Ular erga juda 
sekinlik bilan tushadi va mayda changlar deb yuritiladi. 
- kattaligi 0,25 mkm.dan kichiq bo’lgan changlar, ular erga qo`nmay havoda 
uchib yuradi. Changning inson organizmiga ta`siri, eng avvalo, nafas olganda yuzaga 
keladi. Bunda havo bilan nafas olish, asosan, nafas organlarini zararlanishi: bronhit, 
pnevmo-konioz yoki umumiy reaktsiya (zaharlanish, allergiya) rivojlanishini vujudga 
keltirishi va changning o`pka yo`liga kirishi pnevmaniya, sil, o`pka rakining kelib 
chiqishiga sharoit yaratishi mumkin. Qo`rg’oshin, mis va boshqa metallarning 
changi inson organizmiga zaharlovchi modda sifatida salbiy ta`sir ko`rsatadi. 
Changning hosil bulishi va tarqalishiga qarshi kurashda Texnologik jarayonlar 
avtomatik usullarga o`tkazilgan halda jihozlarning zichligi oshirilib, ma`lum 
masofadan turib boshqarish tizimlariga o`tish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. 
Sanoatda, transport vositalarini ishlatishda va qishloq ho`jaligida bajariladigan 
ishlarning deyarli hammasida chang hosil bulishi va ajralishi ko`zatiladi. Umuman 
changlar, ularning kelib chiqish manbalarini hisobga olgan holda