O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

1.4. Yosh belbog‘li kurashchilarda tezkor-kuch sifatlarining rivojlanishi. 
Belbog‘li kurashda polvonlarni muvaffaqiyatga erishishi, ularning jismoniy 
tayyorgarligiga bevosita bog‘liqdir. J.M.Nurshin, R.S.Salomov, F.A.Karimov,
J.M.Nurshin, A.R.Toymuratov,A.Shokirjonovlar malakali Yosh belbog‘li 
kurashchilarni tayyorlashda umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasining
beqiyos ahamiyatini ta'kidlab, ushbu jarayonni texnik mahoratini shakllanishida 
asosiy omil bo‘lib xizmat qilishini ko‘rsatib o‘tganlar. Mualliflar kurash bilan
shug‘ullanuvchi sportchilarda barcha jismoniy sifatlarni rivojlantiruvchi ko‘pdan-
ko‘p mashqlarni va ularni qo‘llash uslublarini yoritib berganlar.
Yu.M.Chuyko, F.A.Karimovlar kurashchilarni jismoniy sifatlarini baholash 
uchun quyidagi test mashqlarini tavsiya etishgan:
-
baland startdan 30 metrga yugurish: 

-
qo‘l-yelka va bel mushaklari kuchini aniqlash: 

-
joydan turib yuqoriga sakrash: 

-
2 x 800 metrga yugurish:

-
katta tezlikda (20s) manekenni ko‘tarib tashlash: 

Mualliflar o‘z tadqiqotlari natijalariga asoslanib, kurashchilarni 3 ta shartli

guruhga ajratganlar , «tezkor-kuch xususiyatli kurashchilar maxsus chidamkorlik 
xususiyatiga ega kurashchilar va universal» kurashchilar. F.A.Karimov uzoq yillar
davomida turli yoshdagi va malakaga ega kurashchilar ustida tadqiqotlar o‘tkazish 
natijasida jismoniy sifatlarning texnik mahoratga va musobaqa (bellashuv)
jarayoniga to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqador ekanligini ta'kidlaydi. Uning fikricha, 
jismoniy sifatlar qanchalik yuqori darajada shakllangan bo‘lsa, sport mahorati
shunchalik mukammal o‘sib boradi.
V.S.Daxnovskiy va boshqalar tezkor-kuch va maxsus chidamkorlik
sifatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashqlar bilan uzoq muddat mobaynida 
muntazam shug‘ullanish natijasida kurashchilarning texnik-taktik mahorati hamda

---

24
boshqa qobiliyatlari qanchalik sezilarli darajada shakllanishi mumkinligi tadqiqot 

asosida isbot qilib berganlar.

Uning fikricha, umumiy jismoniy tayyorgarlikka oid mashqlarning hajmi 
barcha bosqichlarda ham maxsus jismoniy tayyorgarlik mashqlariga nisbatan ustun
bo‘lishi kerak. Lekin, tayyorgarlikning ikki ushbu turlari kurash turlari 
xususiyatiga muvofiqlashtirilgan bo‘lishi darkor.
Yuqorida qayd etilgan ilmiy adabiyotlarning tahliliy sharhi tanlangan 
mavzuning qanchalik dolzarb ekanligidan dalolat berib turibdi. Darhaqiqat,
jismoniy tayyorgarlik malakali yosh belbog‘li kurashchilarni tayyorlashda eng 
muhim poydevor sifatida sport mahoratini samarali shakllanishda beqiyos omil
bo‘lib hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda ilmiy ma'lumotlarning tahliliga ko‘ra har 
qanday jismoniy tayyorgarlik jarayoni ham jsmoniy sifatlarni samarali
rivojlanishga olib kelavermaydi va texnik-taktik mahoratni shakllanishga ijobiy 
ta'sir etmasligi mumkin. Aksincha, aksariyat hollarda sport mahoratiga salbiy ta'sir
etishi ham ehtimoldan holi emas. 
Binobarin, o‘quv mashg‘ulot jarayonida jismoniy tayyorgarlik mashqlarini
qo‘llash har bir belbog`li kurashchining yoshi, kurash turining hususiyati va 
sportchining malakasi hamda nasliy imkoniyatlarini e'tiborga olishni taqazo etadi.
Shuning uchun malakali yosh belbogli kurashchilarning tayyorlash masalasi sport 
mashg‘ulotsi jarayonida muayyan maqsadga yo‘naltirilgan jismoniy mashqlar
majmuasidan iborat bo‘lishiga undaydi. 
Tanlangan mazkur bitiruv malakaviy ishi mavzusiga va uning maqsadiga
asoslangan holda shuni aytish lozimki, belbog‘li kurashida jismoniy sifatlarni 
samarali rivojlantirish va bu sifatlarni texnik mahoratga ijobiy ta'sir etishiga
erishish uchun yo‘naltirilgan jismoniy mashqlarni kompleksli tezlanishlarga oid 
mashqlar bilan qo‘shib qo‘llash kutilgan natijani beradi deb o‘ylaymiz.