O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan viloyati Kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

Yangi oʻquv materialini mustahkamlash 2.8Yangi oʻquv materialini oʻzlashtirish darajasini tekshirish boʻyicha tezkor soʻrov oʻtkazadi 2.9. Darsda oʻzlashtirgan bilimlarini tekshirish maqsadida boshlangʻish nazorat olinadi
Tinglaydi, yozib oladi Yozib oladi Diqqat qiladi Savollarga javob beradi Kuzatadi, ma’lumotlarni daftarga qayd qiladi Savollarga javob beradi, test topshirigʻini bajaradi
3-bosqich: Yakuniy qism. 10 daqiqa	Mashgʻulotni yakunlash Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga oʻquvchilar e’tiborini qaratadi Uyga vazifa berilishi Nazorat savollariga javob qaytarish	Diqqat qiladi Topshiriqni yozadi

1. ilova

Baholash mezoni va ko’rsatkichlari

t/r	Nazariy bilimlarni baholash	ball
1	Savollarga to'liq javob berish, misol dalil keltiradi, Mavzu haqida to’liq ma’lumotlarni keltiradi, yangi ma’lumotlarni amaliyotda qo’llay oladi	5
2	Savollarga noto'liq javob beradi, mavzu haqida tushunchalarini to’liq bayon eta olmaydi	4
3	Savollarga qisman javob beradi, yangi va o’tilgan mavzular bo’yicha qisman bilimga ega	3
4	Savollarga umuman javob bera olmaydi, yangi mavzu va o’tilgan mavzular yuzasidan bilimga ega emas.	2

2. ilova

Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1	Talabalar ishini bajarish uchun zarur bilim va masalalarga ega bo’lmog’i kerak
2	Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog’i lozim
3	Kichik guruh oldiga qo’yilgan topshiriqni bajarish uchun yetarli vaqt ajratiladi
4	Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tazyiqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur.
5	Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, ishlab chiqarish ta’limi ustasi ularga yo’riqnoma berishi lozim.
6	Nima bo’lganda ham muloqotda bo’ling, bajargan ishini erkin namoyon etish

154

Fan bo'yicha o'quvchilarni o'zlashtirish, baholash mezonlari

3. 
   ilova
   

№	Baholash mezonlari	Baholar
		“5” – a’lo	“4” - yaxshi	“3” - qoniqarli	“2” - qoniqarsiz
1.	Nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirishi
2.	Amaliy ma’lumotlarni o’zlashtirishi
3.	Joriy nazorat natijalari
4.	O’rtacha bahosi

12-mavzu:Sonlar: Tartib va sanoq sonlar. Lotin va grek old qo’shimchali sonlari

Reja:

• Son haqida tushuncha. Sanoq va tartib sonlar ularni tibbiy atamalarda qo'llanilishini;

• Ravish va uning meditsina atamalarda qo'llanilishini;
• Olmosh va uning meditsina atamalarda qo'llanilishini;
• Bog'lovchi va old qo'shimchalarni;

Lotin tibbiy terminologiyasi tarkibida son ishtirok etuvchi juda ko'p atamalar uchraydi. Tartib va sanoq sonlar tafovut etiladi.

Qancha? Necha? Savollariga javob beruvchi sonlami sanoq sonlar deyiladi. Nechanchi? so'rog'iga javob beruvchi sonlami tartib sonlar, bulardan tashqari nechtadan? so'rog'iga javob beruvchi ayruvchi sonlar va necha marta? so'rog'iga javob beruvchi ravish sonlar tafovut etiladi.
Sanoq sonlar unus, a, um-bir, birlik sonda turlansa, qolganlari esa ko'plikda turlanadi.


SANOQ SONLAR

1 - unus ,a, um - bir	7 - septem - yetti
2 - duo,duae - Ikki	8 - octo - sakkiz
3 - tres, tria - uch	9 - novem - to'qqiz
4 - quattuor - to'rt	10 - decem - o'n
5 - quinque - besh	100 - centum - yuz
6 - sex - olti	1000 - mille - ming

1dan 17 gacha asosiy songa decern so'zini qo'shib aytiladi. Masalan: undecem-va hokazo. 18-19-20 dan esa 1-2-3 olib aytiladi.
18-duodevigenti, 19-undevigenti, 20 vigenti sonlar 20 dan oshgandan keyin o'nliklar va birliklar qo'shib aytiladi.
Birinchi o'rinda birlik, ikkinchi o'rinda o'nlik yoki uning aksini qilib ham o'qish mumkin.
Masalan: uch kam yigirma-17.
Raqamlar rimcha va arabcha yoziladi.
Rimcha I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII-IX-X.
Arabcha 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10 va hokazo.


Tartib sonlari - rod, son, kelishik bo'yicha turlanadi. Ular shakliga qarabI-IIturlanish sifatlariga o'xshaydi, yani m-usf-a, n-um. Son lotin tilida doimo otdan keyin keladi va I-II turlanish sifatlami qo'shimchalarini oladi.
Masalan: 1-primus, a, um -birinchi
2-secundus,a, um- ikkkinchi
3-tertius,a, um- uchinchi
4-quatus ,a, um- to'rtinchi
5-quintus,a, um-beshinchi va h.k,


Old qo'shimchali sonlar ham bo'iib ular quyidagilardir.
Bi -ikki masalan: biceps, bicipitis- ikki boshli
Tri-uch - triceps, tricipitis- uch boshli
Quadri -to'rt - quadriceps, itis- to'rt boshli
Semi-yarim-semilunaris,e-yarim oysimon.
Yunoncha old qo'shimchali sonlar ko'proq kimyoviy nomlarda uchraydi.
M: mon(o)- birmonomicinum
2-di-ikki dichlaridum
3-tri-ueh tnhydraturn
4-tetra-to'rt tetraoleanum
5-penta-besh pentoxvdum
6-hexa-olti hexenalum va hokazo
7-hept(a)-yeti
8-oct(a)-sakkiz
9-ennea-to'qqiz
10-dec(a)-o'n vah.k
Ravish sonlardan quyidagilarni xotirada saqlash kifoya. Semel- bir marta, bis- ikki marta, ter- uch marta, quater- to'rt marta.
Son odatda farmakologik terminalogiyada uchrasa, old qo'shimchali sonlar ko'proq anatomik nomlarda uchraydi.
Ya’ni bi-ikki, tri-uch, quadi-to'rt. M: musculus biceps, ikki boshli muskul musculus triceps,uch boshli muskul, musculus quadriceps to'rt boshli muskul va hokazo.
Olmosh.
Ot, sifat va son o'rnida qo'llaniladigan so'z turkumiga olmosh deyiladi. Olmosh tibbiy terminologiyada juda kam qo'llaniladi.
Prome- o'zim uchun; perse- toza holda
Da, teles doses- shunday miqdorda ber. kabi olmoshlar retsepturada ishlatiladi.
Ravish.
Lotin tilida ravish sifat va boshqa so'z turkumlaridan paydo bo’lishi mumkin.
I Birinchi guruh sifatlarining negiziga “e”, “o” qo'shish bilan ravish yasaladi.
Masalan: latus, a,um-keng, late-(ravish) negizlat qo'shimcha –us, a, umdir, rectus, a, um-to'g'ri. Recte (ravish) bu so'zda negiz rectqo'shimchadir.
Retsepturada: Cito- tez, citissime-juda tez, statim-darhol, ana- teng, barobar, quantum satis- keragicha kabi ravishlar Ishlntllldl,
Ikkinchi guruh sifatlarini negiziga - iter qo'shimchasi qo'shishdan ravish hosil qilinadi.
Masalan:graus,e- og'ir, graviter (ravish) negiz grav. bo'lib- iter qo'shimchadir. Noto'g'ri yasaluvchi ravishlar ham uchrab lotin atamalarida ishtirok etadi.
Masalan:bonus- yaxshi, bene- (ravish), alius- boshqa, aliter (ravish).
Quyidagi ravishlarni xotirada saqlang!
1. cito — tez
2. citissime — juda tezlik bilan
3. statim — darhol
4. bis — ikki marta
5. bene — yaxshi .
6. aseptice — zararsizlantirilgan holda
7. grosse — katta, yog'on
8. modice — o'rta meyorda
9. longe — favqulotda holat
10. calide — issiq, issiqlik holatida
11. frigide — sovuq, sovuq usul bilan
12. lente — sekin (harakat asosida)
13. tenuiter— yupqa
14. tennissime — juda yupqa
15. semilente — yanada sekinroq
16. simpliciter— oddiy
17. ultralente — juda ham sekin
Old qo'shimchalar va bog'lovchilar.
Tibbiy atamalarni yasalishida old qo'shimcha (predlog) perefikslar so’zni yasalishida yangi ma'noli atamalarni hosil qilishda ko'p qo’llaniladigan termin elementlardan hisoblanadi. Shuning uchun ham buni o'rganishga e’tibor beriladi. Lotin tilida old qo'shimchalar Acc. yoki Abl. Kelishigida qo’llaniladi.
a,abb, abs — dan
ad — ga, gacha, uchun, to
e,ex — dan
de — haqida
pro — uchun, ga
per — orqali, davomida
seu — yoki
sed — lekin
sub — ostida, tagida
cum — bilan
in — ga, ichiga
ut — gacha
sine — siz
et —va
In Abl- qayerda) in old qo'shimchani manfiy ko'makchi "in" bilan
In Acc-qayerga ) almashtirmaslik kerak!
Old qo'shimchalar Acc. kelishigida ( qayerga? ) savollariga javob beradi.
ad,- gacha, uchun, ga
ante- oldida
contra- qarshi
inter- aro
extra- tashqi (yuqori)
intra- ichki
prope- yaqin
post- keyin, orqa
Old qo'shimchalar - Abl. kelishigida(qayerda?)
pre - oldinda, oldi
de - dan
sine- siz
Quyidagi mashqni bajaring.
Costa et vertebra, misce ut fiat pulvis, capsula seu ampula, da in capsulis, sub cute, in_sanguinem, cola per chartam, solve in aqua, pro narcosi, ex ossibus, e_cranio, prome, ad usum externum, per os, perse, ad vitrum nigrum, ad solutionem.
Mashqni bajarish namunasi.
Costa et vertebra - Qovurg'a va umurtqa.
Quyidagi retseptlarni tarjima qiling.
Recipe: Amidopyrini 1,0
Coffeini- natrii benzoatis 0,8
Novocaini 0.5
Aquae pro injectionibus 20 ml
Misce, sterilisetur!
Signa: inyektsiya uchun
Recipe: Hydrargyri oxydi flavi 0,1
Vaselini optimi pro oculls 10,0
Misce, ut fiat unguentum
Da. Signa: ko'z uchun
O1:Toza vazelinni moyini 200,0
Yalpiz moyini 2 tomchi
Aralashtir. Ber. Belgila: 1 osh qoshiqdan kuniga2mahal ichilsin.
Nazorat uchun savollar.
1. Olmoshlar va ularni retsepturadagi o'rni
2. Ravishlar qanday hosil qilinadi
3. Sonlarning tibbiy terminologiyadagi roli
4. Tartib sonlar
5. Sanoq sonlar
6. Old qo'shimcha va bog'lovchilar va ularni ishlatilishi