O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

1-topshiriq. 
1 soni 2 dan nechta kam? O‘rtoqlaringizning qo‘lidagi 
raqamlarga qarab, taqqoslab aytib bering. 
2-topshiriq. 
5 soni 4 dan nechta ortiq?
Ortog‘ingizning qo‘lidagi kartochkaga qarab, taqqoslab aytib bering. 
3-topshiriq. 
9 sonining oldi qo‘shnisi nechta? (qaysi son?) 8, 6 sonining orqa 
qo‘shnisi necha? 7 ekanini aytib bera olishlari kerak. 
4-topshiriq. 
8 soni qaysi sondan keyin, qaysi sondan oldin keladi. 
Bu o‘yinda hamma bolalarning qo‘llaridagi kartochkalarga qarab to‘g‘ri va 
teskari tartibda sanashga o‘rgatiladi. Yana bu o‘yinda safda o‘z o‘rnini adashtirib 
qo‘ygan bolalarning xatosi tushuntirilib, o‘z o‘rnida turib olishlari uqtiriladi. 
Masalan, 6 sonining o‘rniga 7 soni turmaydi, 7 soni 6 sonidan keyin kelishi 

---

129 
tushuntiriladi yoki 9 sonidan oldin 10 soni kelmaydi, 10 soni 9 sonidan keyin 
kelishi tushuntiriladi. Demak, bu o‘yin orqali bolalar har bir raqamning o‘z o‘rni 
bor ekanligini o‘zlashtirib oladilar. 
Zamonaviy matematikada ,,son”, ,,figura” va boshqa tushunchalarni 
asoslashda to‘plamlar nazariyasidan foydalaniladi. Bu o‘z navbatida bolalarda 
miqdoriy munosabatlarni shakllantirishga va natural son haqidagi tushunchani 
paydo qilishga sharoit yaratadi. Misol tariqasida mantiqiy harakatli o‘yinlardan 
birini olish mumkin. Bunda bolalar ikki guruhga bo‘linadilar va guruh sardorini 
saylaydilar. Tarbiyachi bolalarga o‘yin qoidasini tushuntiradi, bunda sardor borib, 
belgilangan doira ichiga shaklning bir qismini chizib qaytadi, navbatdagi bola 
boshqa qismini, o‘yin so‘ngida berilgan namunadagi shakl chizilishi lozim, o‘yinni 
shunday tashkil qilish kerakki, shaklning har bir detali guruhdagi bolalarga yetarli 
tarzda bo‘lishi va oxirgi bola oxirgi detalni chizib tugatishi lozim. Qaysi guruh 
oldinroq chizib tugatsa, u guruh g‘olib hisoblanadi va bunda shaklning sifatiga 
ham baho beriladi. O‘yinda «quyon» shakli tanlanishi mumkin. 
Mana shu shaklni chizishda 2 ta guruhda 14 ta bola, ya’ni 7 tadan bola 
ishtirok etadi. O‘yin oxirida suhbat uyushtiriladi. Savol-javob tashkil etilib, mana 
shu quyon haqida qisqacha ertak yoki hikoya tuziladi. O‘yinni boshqacha tashkil 
etish ham mumkin. Masalan, “mevalar” va “sabzavotlar”dan iborat tarqatma 
rasmlar orasidan guruhlar ularga topshirilgan ko‘rsatmaga binoan “meva” yoki 
“sabzavot”ni topib, “doira” ichiga joylashtirib qaytishlari lozim bo‘ladi va har 
safargidek har bir bola bittadan rasm qo‘yib kelishi kerak, bu rasmlarda harflar 
yoki sonlarni ifodalash ham mumkin. Bunday o‘yinlar uchun tanlagan u yoki bu 
mavzu bola uchun a`limiy faoliyat davomida o‘rganilgan, o‘zlashtirilgan bo‘lishi 
kerak. Sog‘lomlashtirish oylarida qo‘llash ham mumkin. Bunday mantiqiy 
harakatli o‘yinlarni o‘ynash bola uchun faqatgina ijobiy samara beradi va nafaqat 
aqlan, jismonan, ruhan rivojlanadi, balki bog‘lanishli nutqi ham shakllanib boradi. 
Ta’limiy faoliyat sifatini oshirishda mantiqiy masalalardan foydalanish 
yaxshi natija beradi. Masalan: 
1-masala: 
Besh kishi o‘rtasida beshta olmani bo‘lish kerak. Ammo baribir 

---

130 
savatda bitta olma qolishi kerak. Buni qanday amalga oshirish mumkin?