O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Tayanch iboralar: 
Sort – bu ma’lum tur mahsulotlarning bir yoki bir nechta sifat 
ko’rsatkichlari bo’yicha me’yoriy xujjatlarda o’rnatilgan sifat gradastiyasidir 
Iste’molga yaroqlilik
– bu mevalarning shunday pishganlik darajasiki, bunda mevalar tashqi 
ko’rinishi, ta’mi, rangi, shakli va konsistenstiyasi kabi ko’rsatkichlari bo’yicha eng yuqori 
sifatga ega bo’ladi
 
 

---

5 
Shakli.
Ko’pchilik ho’l meva va sabzavotlar uchun ularning shakli ham muhim 
ahamiyat kasb etib, qayd etiladigan ko’rsatkichlardan biri sanaladi. Standartlarda urug’li va 
ko’pchilik danakli mevalar shakli bo’yicha aynan shu meva va sabzavot tipiga mos bo’lishi 
ko’rsatiladi. Ularning shakli bo’yicha aynan shu tipga mos bo’lmasligi esa, ularning pastki tovar 
navlariga o’tkazilishiga asos bo’ladi. Masalan, kechpishar olmalar shaklining aynan shu tipga 
mos bo’lmasligi va o’lchamlarining kichikligi, ularni ikkinchi navga, hatto uchinchi navgacha 
tushirishga olib keladi. 
Ba’zi sabzavotlar uchun (karam, lavlagi, ko’katlar) standartlarda shakliga talablar 
keltirilmaydi, ba’zi sabzavotlar uchun (kartoshka) shakli har xil bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi, 
ba’zilar uchun (sabzi, pomidor, petrushka) esa qo’ng’ir-qiyshiq shakllar bo’lishiga yo’l 
qo’yilmaydi. Piyoz, sarimsoq, qalampir, baklajan, qovun, tarvuz, oshqovoq singari sabzavotlar 
esa standart talabi bo’yicha ma’lum botanik navga mos bo’lishi kerak. 
Meva va sabzavotlar sirtining holati.
Meva va sabzavot sirtining holati yuzasining 
quruqligi va tozaligi bilan xarakterlanadi. Sirtining nam bo’lmasligi ko’pchilik zararli 
mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun noqulay sharoit hisoblanadi. Meva va sabzaotlar 
yuzasining nam bo’lib qolishini ularning yig’ishtirish, tashish jarayonida yomg’ir tagida qolishi, 
saqlash jarayonida issiq va sovuq havolarning uchrashishi natijasida kondensat suvining hosil 
bo’lishi, ezilgan, sovuq urgan va chirigan mahsulotlardan xujayra sharbatining oqib chiqishini 
keltirib chiqaradi. Ayniqsa, danakli mevalar sirtida boshqa meva-sabzavot mahsulotlaridan farqli 
ularoq ortiqcha namlik bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. 
Ko’pchilik meva-sabzavotlar uchun sirtining yuzasiga ham katta e’tibor beriladi, 
chunki sirtining tozaligi mahsulotning tovar ko’rinishiga va estetik hususiyatlariga katta ta’sir 
ko’rsatadi. Meva va sabzavotlar sirtining ifloslanishi ularda zararli mikroorganizmlarning 
ko’payishini keltirib chiqaradi. Natijada bu mikroorganizmlar rivojlanib mahsulotning 
buzilishiga sabab bo’ladi. Ikkinchidan, meva va sabzavotlarning sirti qanchalik ko’p darajada 
ifloslangan bo’lsa, ularning sifatini nazorat qilish shunchalik darajada qiyinlashadi, chunki 
bunday holatda meva va sabzavotlarning saqlanuvchanligiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan 
nuqsonlarni payqash ham mumkin bo’lmay qoladi. 
Meva va sabzavotlarning butunligi deganda ularda mexanik jarohatlarning bo’lmasligi, 
qishloq xo’jalik zararkunandalari, mikrobiologik va fiziologik kasalliklar bilan kasallanganlik 
alomatlari bo’lmasligi tushuniladi.