O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Statistik tahlil metodi
Statistik tahlil metodi jahon tilshunosligi amaliyotda eng faol ishlatiladigan metodlardan biri bo`lib, 
lisoniy birliklarning-til va nutq birliklarining takror va takror qo`llanilishini, tez-tez ishlatilish 
darajasini, chastotasini, tarqalish doirasini belgilaydi. Boshqacha aytganda, ushbu metod lisoniy 
birliklarning, masalan, tovush, bo`g‘in, qo`shimcha, so`z, so`z birikmasi, gap kabilarning ishlatilish 
miqdorini arifmetik sonini aniqlash uchun xizmat qiladi. Demak, lisoniy hodisalar, birliklar na faqat sifat 
beligisiga, balki miqdoriy belgiga egaligi bilan ham ajralib turadi. 
Ma‘lum bo`ldiki, statistik tahlil metodi lisoniy birliklarning nutq faoliyatidagi, asosan, matndagi 
qo`llanish miqdorini, ba‘zan zarur hollarda esa fikr almashish jarayonidagi tarqalish chegarasini ham 
tadqiq qiladi, o`rganadi. 
Xullas, statistik tahlil metodi til sathlarining deyarli barchasiga: fonetik-fonologik, leksik, morfologik 
va sintaktik yaruslariga nisbatan qo`llanilishi mumkin. 
Statistik tahlil metodi, ayniqsa, leksemalogiya sohasida keng qo`llanilmoqda. Ushbu jarayonda 
statistik tahlil natijasida qo`lga kiritligan statistik ma‘lumotlar orqali u yoki bu tildagi ishlatilishiga 
ko`ra eng faol va eng nofaol so`zlar aniqlanmoqda, so`zlarning me‘yoriy va me‘yoriy bo`lmagan 
qo`llanishi belgilanmokda, uzual qo`llanishning okkazional-nutqiy qo`llanishidan miqdoriy farqi 
ko`rsatilmoqda. 
Leksik birliklarni-muayyan til leksemasini statistik tahlil metodi asosida o`rganish, ayniqsa, chastotali 
luatlar yaratishda juda qo`l kelmoqda. Bunday lug‘atlar nazariy va amaliy tilshunolik uchun qimmatli 
ma‘lumotlar beradi, ushbu tilshunosliklarning tadqiqot ishlarini olib borishida ishonchli usul 
hisoblanadi. 
CHastotali lug‘atlar so`zlarning nutqda qo`llanish miqdori, foizi haqida ma‘lumot beradi (masalan, 
I.A.Kassenning «Slovar naibolle upotrebitelnnx slov sovremennogo uzbeksogo literaturnogo 
yaznka» lug‘ati.