O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

abbada
qurg‘ur ilk sahar
Olib ketdi gulning totini.
2. Tinmay esar har tomonga ye
l
Qo`ymay sochar o`rikning gulin... 
3.Daryo to`lqin 
shamol 
qo`ynida 
Porillamoqdadir kemalar (H.Olimjon) 
GulShanda gullarni tebratar 
sabo 
(Uyg‘un)
Nozik ma‘nolarni ifodalaSh uchun ham sinonimlar tanlab olinadi. Masalan: Kishining 
hamma yeri: so`zi ham, kiyimi ham, qalbi ham, 
afti 
ham go`zal bo`liShi kerak.
Ro`paramda birvarakay uch yuz 
bashara 
o`tirar edi. 
Bu misollarda 
aft, baShara
so`zlari o`z o`rnida iShlatilmagan. 
Adabiy nutqning asosiy belgilaridan biri silliqlik va ravonlikdir. So`zlarni o`rinsiz qaytariSh 
jumlaning ta‘sir kuchini kamaytiradi, gap yoqimsiz bo`ladi. Masalan: 
Orzu qilib yurgan orzusiga 
eriShdi. Uning aqli hamma narsaga yetadiki, sir saqlamoqchi bo`lgan narsalaringizga ham 
yetadi. 
A. Navoiy so`zni ehtiyotsiz qaytarishga qarshi shunday degan edi:
Bir deganni ikki demak – ho`b emas 
So`z chu takror topdi – dilkaSh bo`lmas. 
Maqsud Shayhzoda qaytariq so`z haqida shunday fikr bildiradi:
―Qaytariq so`z nazm uyini qiladi vayron. 
Ma’nodoSh so`zlarni ishlatish so`z san’atkori uchun farz. Tilimizning Shu tovlanib turiShida 
Shoir uchun ne-ne bitmas-tuganmas hazinalar bor‖. 
Antonimlar 
Antonimlar nutqda ikki hil maqsad uchun foydalaniladi:
1. Shahx, predmetlar Yoki ularning belgilari orasidagi zidlikni ifodalaSh uchun. Badiiy 
adabiyotda 
antonimlardan 
antiteza 
hosil 
qiliSh 
uchun 
foydalaniladi. 
Antiteza 
adabiyotShunoslikda tazod san‘ati deb ham yuritiladi, Bunday san‘at, ayniqsa, mumtoz 
adabiyotda keng iShlatilgan.
Masalan:
Charxi kajraftorning bir Shevasidin dog’men, 
AyShni nodon surib, kulfatni dono tortadir. (Furqat) 
Har kimki, vafo qilsa, vafo topqusidir, 
Har kimki, jafo qilsa jafo topqusidir. 
YAhShi kishi ko`rmagay yomonlig’ hargiz, 
Har kimki, yomon bo`lsa, jazo topqusidir. (Bobur)
Antiteza ayniqsa, maqol va topiShmoqlarda ko`p iShlatiladi. Masalan:
Otdan baland, itdan past. Kunduzi izzatda, kechasi hizmatda. (topiShmoqlar). 
YaxShi topib gapirar, yomon qopib. Nodon do`stdan ziyrak duShman yahShi. (maqollar). 
2. Antonimlar umumiylaShtiriSh, jamlaSh ma‘nosini ifodalaSh uchun ham iShlatiladi. 
Masalan:
SHunga ko`p hursandmiz 
yoshu-qarimiz
. (G‘.G‘ulom) 
Badiiy nutqda ko`p hollarda uslubistik maqsad bilan zid ma‘no ifodalamaydigan, lekin 
qisman bir-birini inkor etadigan, bir hil xususiyatga ega bo`lgan so`zlar antiteza hosil qiliSh 
uchun iShlatiladi. Masalan:

---

205 
Do`st achitib gapirar, dushman kuldirib. 
Bir lavhang qon esa, 
Bir lavhangmiSh zar… (G’. G’ulom). 
Qilma