O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

 

---

201 
 
Badiiy uslubning o`ziga hos tomonlaridan yana biri shuki, bunda undov, so`roq, buyruq 
gaplar keng qo`llanadi. Badiiy nutq lingvistik birliklar orqali estetik ma‘no ifodalaSh uchun 
hizmat qiladi. 
 
Badiiy adabiyotning ko`rinishlari ham hilma-hil: She‘riyat, nasr, drama kabilarning har 
biri o`ziga hos xususiyatga ega. She‘riy nutqqa hos bo`lgan uslubiy xususiyat dramada 
bo`lmasligi mumkin yoki aksincha. Shuning uchun badiiy uslubni o`rganish ko`lami keng, bu 
uslub` bo`yicha ko`p ilmiy ishlar yaratilgan. Ular bilan taniShib hulosalar chiqariladi.
 
4-ma‟ruza 
Fonetik uslubshunoslik.
 
Reja: 
1. 
Fonetik stilistika nimani o`rgatadi? 
2. 
Muallifga hos fonetik vositalar 
3. 
Ijro etishga hos vositalar 
4. Fonetik stilistikaning ijodkorlar uchun ahamiyati 
 
Asosiy tayanch tushunchalar
:
Fonetik stilistika – fonetikaning stilistik imkoniyatlarini o`rganuvchi soha. 
Assonans – unli tovushlar uyg‘unligi. 
Alliterastiya – bir hil undov tovushlar takrori. 
Qofiya - she‘riy misralardagi ayrim so`zlarning, ba‘zan qo`shimchalarning bir hilda o`zaro 
ohangdosh bo`lib kelishi.
 
Fonetik stilistika nutq tovushlarining uslubistik imkoniyatlarini o`rgatadi. Bu nima degani? 
Bunda har bir tovushning nutqni ta‘sirchan, e‘tiborli qiliShdagi o`rni, maqsadni aniq va to`g‘ri 
ifodalaSh xususiyatiga ega bo`lishi tushuniladi.
Stilistikaning fonetik vositalari ikki hil bo`ladi: 
1. Muallifga hos vositalar. 
2. Ijro etiShga hos vositalar. 
Muallifga hos bo`lgan fonetik vositalarga ritmika, vazn, qofiya, alliterastiya, assonans va 
boshqa talaffuzga hos vositalar kiradi. 
Ijro etiShga hos bo`lgan vositalarga intonastiya, pauza, fraza va logik urg‘u, so`zning 
emostional – ekspressiv xususiyatlari, to`liq va (to`liqsiz) chala talaffuzlar kiradi.
Talaffuzning to`liq va to`liqsiz xususiyatlari uslubisitik vosita sifatida katta rol` o`ynaydi.
Talaffuzning to`liq shakli shifokorlar, notiqlar, ma‘ruza o`quvchilar, radio va 
televideniedagi boshlovchilar, olimlar nutqi, o`qituvchilarning dars jarayonidagi nutqida 
namoyon bo`ladi.
To`liqsiz talaffuz odamlar orasidagi dialogik nutqda aks etadi.
To`liq talaffuzda so`zning barcha tovushlari, bo`g‘inlari aniq aytilsa, to`liqsiz talaffuzda 
ba‘zi tovushlar tortilib, qisqa aytiladi va hatto bo`g‘inlar tuShib qoladi.