O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti magistratura bo’limi kurs ishi mavzu: Informatika fanidan mustaqil ishlarni tashkil etish va o’tkazish metodikasi Bajardi

Oliy o’quv yurtlarida mustaqil ishlarni tashkil etish va nazorat qilish shakllari va usullari
Oliy ta’lim oldida turgan eng muhim muammolardan biri bu kadrlar tayyorlash sifatini oshirishdir. Oliy o’quv yurti talabasi va bitiruvchisi nafaqat dastur mavzulari bo’yicha bilimlarni egallashi, ushbu bilimlardan foydalanish ko’nikma va ko’nikmalarini, tadqiqot ishlari uslublarini o’zlashtirishi, balki mustaqil ravishda yangi ilmiy ma’lumotlarga ega bo’lishi kerak.
Zamonaviy mutaxassis zudlik bilan noan’anaviy qarorlarni qabul qilishi, mustaqil va ijodiy harakat qilishi kerak. Istiqlol har qanday mutaxassis shaxsining kasbiy zaruriy sifatiga aylanib borishi sababli, kelajakda mutaxassislarni universitetda tayyorlashda talabalarda mustaqillikni shakllantirish, nafaqat ma’lum miqdordagi mahorat bilan reproduktiv ishlash bilan bog’liq bo’lishi kerak. bilim va ta’limotlar.
Inson mustaqilligining ifodasi uning harakatlari, qiliqlari, bayonotlari, atrofdagi odamni va o’zini baholashidir. Mustaqillik deganda shaxsning o’z-o’zini anglashi tushuniladi, uning faoliyati ichki motivlarga nisbatan, tashqi majburlovsiz, nisbiy mustaqillik bilan amalga oshiriladi. Mustaqillik - bu o’z shaxsiy tashabbusi bilan qaror qabul qilish va amalga oshirish va ular uchun javobgar bo’lish qobiliyati va ehtiyojidan iborat bo’lgan integral shaxs xususiyatidir.
Mustaqil ish bu talabaning o’quv faoliyati bo’lib, u rejalashtirilgan, topshiriqlarga binoan, o’qituvchi nazorati ostida, lekin uning bevosita ishtirokisiz bajariladigan, bajariladigan ishlar.


Mustaqil ish tizimini rivojlantirish zaruriyati quyidagi sabablarga bog’liq:

• 
  jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlari;
  
• 
  kasb-hunar ta’limi tizimini modernizatsiya qilish;
  
• 
  ilmiy axborot hajmlarining o’sishi;
  
• 
  Potentsial ish beruvchilar talabalari uchun yangi talablar.
  

Universitetda mustaqil ishlashga nisbatan talabalarning mustaqil faoliyatining ikkita kontseptsiyasi ishlab chiqildi:

• 
  mustaqil fikr yuritish qobiliyati maxsus kurslar va intizom yordamida shakllantirilishi kerak;
  

• 
  mustaqillik rivojlanishi o’quv mashg’ulotlari davomida universitetda o’qishning barcha yillarida amalga oshiriladi.
  

Mustaqil ishlarni tashkil etishning boshqaruv aspekti ushbu darajaga qarab muayyan funktsiyalarni ta’minlashni o’z ichiga oladi:

1. 
   oliy ta’lim muassasasi (fakultet) darajasi –rejalashtirish funktsiyasi;
   
2. 
   alohida kurs darajasi-o’rganilayotgan fanlarga parallel ravishda muvofiqlashtirish funktsiyasi;
   
3. 
   3)o’rganilayotgan fan darajasi-o’qituvchi (kafedra) ning didaktik va uslubiy faoliyati vazifasi.
   

Universitetda quyidagi ta’lim turlari ajratiladi: ma’ruzalar, seminarlar, amaliy, laboratoriya ishlari, shaxsiy vazifalar, pedagogik amaliyotlar, tezislar tayyorlash, kurslar, diplom ishlari va boshqalar. Buyuk Chexiya o’qituvchisi Jan Amos Komenskiy "Buyuk didaktika" kitobining titul varag’ida shunday deb yozgan edi: "Alpha va Omega bizning didaktikamiz ularga ta’lim beradiganlar kamroq o’qitiladigan va o’quvchilar ko’proq o’rganishlari mumkin bo’lgan vositalarni qidirish va kashf etsin".
Shaxsiyatning professional sifati sifatida mustaqillikni shakllantirishda reproduktiv mustaqil ish etarli darajada samarali bo’lmasligi mumkin. Bu nafaqat yordamisiz ishlash qobiliyatini, balki inson faoliyatining barcha tarkibiy qismlarini o’z ichiga olgan yaxlit vazifalarni hal qilish qobiliyatini ham talab qiladi:

• 
  muammolar va vazifalarni tushunish va shakllantirish;
  
• 
  maqsadlarni aniqlash va qaror rejasini tuzish;
  
• 
  qarorni tahlil qilish, prognozlash va qabul qilish (tanlash), uning amaliy amalga oshirilishi;
  
• 
  jarayon va faoliyat natijalarini nazorat qilish va baholash;
  
• 
  atrof-muhitni va o’zini yanada yaxshilashga qaratilgan yangi maqsad va vazifalarni belgilash.
  

Ushbu tarkibiy qismlarning yetishmasligi mustaqillikni har qanday mutaxassisning shaxsiy sifati sifatida shakllantirishga imkon bermaydi.
Mustaqillikning eng muhim va dominant komponenti qaror qabul qilishdir. Bu qobiliyat solishtirish, tahlil qilish, sintez qilish va umumlashtirish, tasniflash, rejalashtirish, xulosalar chiqarish, o’z faoliyatini tashkil etishning asosiy qobiliyatini tushunishga asoslangan. Insonning bilim haqiqatiga bo’lgan ishonchi, uning pozitsiyasining to’g’riligi uni himoya qilishga, munozarali va ziddiyatli vaziyatlarda himoya qilishga tayyor bo’lishiga olib keladi.
Talabalarni mustaqil qaror qabul qilish strategiyasi va taktikasini birinchi bosqichda muammoli ta’lim, o’quv muhokamalari va muammoli tabiatning amaliy muammolarini hal qilish (keys-stadi) yordamida o’rgatish mumkin.
Talabalarni mustaqil faoliyatga jalb qilishning samarali usuli va qaror qabul qilish jarayoni muhokamalardir. Bundan tashqari, har bir talaba o’z pozitsiyasini, muammoni o’z munosabatini, uning asosini va asosli himoyasini aniqlashi muhimdir.
Bu bo’lajak mutaxassislar seminar rahbari vazifalarini o’z navbatida talabalar bajarish uchun juda foydalidir, ular seminar bo’lib, qoidalarga rioya, muhokama tashkil jamoa tahlil va ish baholash, va o’qituvchi bilan hamkorlik tamoyili asosida.
O’qituvchi va talaba o’rtasida mustaqillikni rivojlantirish va sub’ekt-sub’ekt munosabatlarini o’rnatishga yordam beradi, bu rol o’ynash tamoyiliga tayanishni talab qiladi. Simulyatsiya va modellashtirish o’yinlaridan foydalanib, talabalar topshiriqning murakkabligini, materialni o’zlashtirish usullarini, shaxsiy va deyarli mazmunli tarkibni tanlashda qaror qabul qilish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Lekin eng muhimi, o’yin davomida o’z g’oyalarini ifoda etish va himoya qilish, harakat va xatti-harakatlarda mustaqil bo’lish kerak. Talabalarning mustaqil ishi uchun talabalarga "ma’ruzachilar urushi", "vaziyatlar tanlovi", "matbuot anjumani", "yangi texnologiyalar taqdimoti", "direktor saylovi", "menejerlar tanlovi" va boshqalar kabi o’yinlar va vazifalar taklif etilishi mumkin.
Talabalarning yuqori kurslarida diagnostika eksperimentini o’tkazish, ilmiy maqolalar, loyihalarni yozish va himoya qilish jarayonida mustaqil qarorlar qabul qilishni nazarda tutadigan ilmiy-tadqiqot ishlariga jalb qilish tavsiya etiladi. Talabalar tadqiqot guruhiga qo’shilishlari va "miya bo’roni", "rol o’ynash", "rahbarsiz munozaralar" va mustaqil qaror qabul qilishga yordam beradigan boshqa ish shakllarida ishtirok etishlari mumkin.
Mustaqil ishlarni tashkil etish yo’nalishlari orasida quyidagilar mavjud:

• 
  talabalarning mustaqil ishlash ko’nikmalari va ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish;
  
• 
  o’quv jarayonida talabalarning mustaqil ishini rejalashtirish va tashkil etish;
  
• 
  muntazam nazoratni tashkil qilish;
  
• 
  talabalarga maslahat berish;
  
• 
  talabalarning mustaqil ishini hisobga olish, tahlil qilish, rag’batlantirish va faollashtirishni tashkil etish.
  

Oliy talimda pedagogik hodisa sifatida mustaqil ish quyidagi xususiyatlarga ega:

• 
  mustaqil ish ko’pchilik tadqiqotchilar tomonidan dars va uyda ta’lim oluvchilarning bilim faoliyati turi sifatida belgilanadi; uning bajarilishi o’qituvchining topshirig’iga binoan amalga oshiriladi, ammo uning bevosita ishtirokisiz;
  
• 
  mustaqil ish mustaqillik, bilim faoliyati, mehnatga ijodiy munosabat va boshqalar kabi muhim shaxsiyat xususiyatlarini shakllantirishga yordam beradi;
  
• 
  mustaqil ish bilan har bir topshiriqning maqsadi amalga oshirilishi kerak, ya’ni o’quvchilar o’z bilimlariga, fan mahoratiga, ushbu intizomni o’rganishdagi tajribaga, shuningdek, ta’lim vositalaridan foydalanish qobiliyatiga tayanadi;
  
• 
  mustaqil ish o’quvchilarning oqilona tashkil etilishiga yordam beradigan umumiy ta’lim qobiliyatlari mavjudligini talab qiladi:
  
  • 
    bu ishni rejalashtirish qobiliyati, vazifalar tizimini aniq belgilash, ular orasida asosiy narsalarni ajratish;
    
    • 
      vazifalarni eng tez, iqtisodiy jihatdan hal qilish usullarini mohirlik bilan tanlash;
      
    • 
      vazifa bajarilishini tezkor nazorat qilish;
      
    • 
      mustaqil ishlarga o’z vaqtida tuzatishlar kiritish;
      
    • 
      ishning umumiy natijalarini tahlil qilish;
      
    • 
      natijalarni boshida rejalashtirilgan natijalar bilan taqqoslash, sapmalarning sabablarini aniqlash va ularni keyingi ishlarda yo’q qilish yo’llarini belgilash.
      

Talabalarning mustaqil ishi samaradorligi ko’p jihatdan uni nazorat qilishning faol usullari mavjudligi bilan belgilanadi. Quyidagi nazorat turlari mavjud:

• 
  muntazam intizomni o’rganish boshlanishida talabalarning bilim va ko’nikmalarini kirish nazorati;
  
• 
  joriy nazorat, ya’ni ma’ruza, amaliy va laboratoriya mashg’ulotlarida materiallarni o’zlashtirish darajasini muntazam kuzatish;
  
• 
  kurs bo’limi yoki modulini o’rganish oxirida oraliq nazorat;
  
• 
  nazorat tadbirlariga tayyorgarlik ko’rishda intizomni o’rganish jarayonida talaba tomonidan o’z-o’zini nazorat qilish;
  
• 
  sinov yoki imtihon shaklida intizom bo’yicha yakuniy nazorat;
  

• 
  intizomni o’rganishdan keyin ma’lum vaqt o’tgach, qoldiq bilim va ko’nikmalarni nazorat qilish.
  

Mustaqil ishlarni rag’batlantirish usullariga quyidagilar kiradi:

• 
  talabalarda o’rganilayotgan intizomga qiziqish yaratish;
  

• 
  raqobat ruhi;
  

• 
  o’rganilayotgan nazariyaning amaliyot bilan aloqasi;
  

• 
  "Gingerbread": baholash, ballar;
  

• 
  "qamchi": keraksiz tahdid, tazyiq.
  

So’nggi yillarda an’anaviy nazorat shakllari bilan bir qatorda kollokviumlar, test va imtihonlar ham keng joriy etilmoqda. Birinchi navbatda. shuni ta’kidlash kerakki, ko’plab universitetlarda qo’llaniladigan reyting nazorati tizimi. Reyting tizimidan foydalanish talabalarning semestr davomida ko’proq ritmik ishlashiga erishish imkonini beradi, shuningdek, o’quvchilarning ijodiy faoliyatini rag’batlantirish orqali bilim faoliyatini faollashtiradi. Reytingni joriy etish fanlarning mazmunini tuzish, turli darajadagi murakkablikdagi vazifalarni ishlab chiqish va h. k. bo’yicha qo’shimcha ishlar orqali o’qituvchilarning yukini oshirishga olib kelishi mumkin.