O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

 
4. Ratsional (muvofiq, to’g’ri tanlangan) sport texnikasi.
Shug’ullanuvchi uchun tanlangan ratsional sport texnikasining asosiy qoidasi 
faoliyatni bajarishda aktiv va passiv harakatlantiruvchi kuchlardan to’laqonli va 
maqsadga muvofiq ravishda foydalanishga imkon yartish. Mashqni, faoliyatni 
bajarish vaqtidagi nerv - mushak tizimida qo’zg’atuvchi, tormozlovchi, (ijroni 
kuchaytiruvchi, susaytiruvchi, samaradorlikni pasaytiruvchi, oshiruvchi) kuchlarni 
kamaytirishdir. 
Ratsional harakat texnikasi shug’ullanuvchining jismoniy sifatlaridan to’liq 
foydalanishga imkon yaratadi. Ratsional deb xisoblangan harakat texnikasi 
barchaga mos-xos bo’lmasligi jismoniy tarbiya ta’limi amaliyotida isbotlangan. 
Nyutonning uchta qonuni mexanik harakatlarga bag’ishlangan. Lekin inson 
harakatlari haqida gap ketganda jismoniy mashqlarning ratsional texnikasi haqida 
xulosaga kelish uchun mexanikaning bu qoidalariga tayanib bo’lmaydi. Nimaga? 
Masalan, fizika qonuniga ko’ra, imkoni boricha balandga sakrash uchun nazariy 
jixatdan, sakrashni depsinish oyog’iga rossa chuqur o’tirish bilan bajarish lozim. 
Lekin amaliy tajribalar insonning sakrash imkoniyati chegarasi aytarli yuqoriligini 
ko’rsatmoqda. Sakrovchi depsinish oyog’iga iloji boricha chuqur o’tirish qilmay 

---

122 
ham (depsinish oyog’ining tizza bo’g’inidan aytarli darajadagi qisqa bukish qilish 
bilan) sakrashda yuqori natijaga erishish mumkinligini isbotlamoqdalar. 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, har bir shug’ullanuvchi harakatning o’zi 
uchun mos bo’lgan ratsional texnikasini axtarishi, topishi va uni egallashida faqat 
mexanika qonunlariga tayanish bilan cheklanmay, harakatning materiyaning eng 
yuqori shakllariga, ulardan biri bo’lmish biologik qonuniyatlarga tayanishiga 
to’g’ri keladi. 
Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish davomida harakat koordinatsiyasi 
(yangi, ilk bor bajariladigan harakatlarga tez moslasha olish qobiliyati, 
harakatlarini tez moslashtira olish - chaqqonlikka yaqin) degan tushunchaga ham 
duch kelamiz. 
Bu jismoniy sifatlarning shakllanishi, rivojlanishi, ulardan foydalanishda 
namoyon bo’ladi. Qo’zg’alish bilan tormozlanishning muvofiqligi, nerv-mushaklar 
tizimi, yurak-tomir va boshqa tuzilmalarimizning faoliyatidagi moslashuvchanlik 
harakatlarimiz koordinatsiyalarini darajasiga ta’sir ko’rsatadi. Harakat sifatlaridan 
birining shakllanishi yoki rivojlanishning me’yorini buzilishi harakat 
koordinatsiyasiga albatta salbiy ta’sir etishi isbotlangan. 
Sportchini 
ratsional 
sport 
texnikasini 
egallanganligining 
asosiy 
ko’rsatkichlaridan biri jismoniy mashqni bajarishdagi muskul zo’riqishini to’g’ri 
va o’z vaqtida navbatlashuviga erishganligidir. Harakatning aktsent (urg’u, e’tibor) 
berilgan qismiga eng kuchli zo’riqish qilinadi. Bunday zo’riqishdan yuzaga kelgan 
harakat, ma’lum vaqt passiv davom etadi. Harakat tarkibidagi aktsent berilgan 
davrning intensivligi qanchalik kuchli bo’lsa, ish samarasi shuncha yuqori bo’ladi. 
Bu bilan harakatning passiv fazasidan to’laqonli foydalanish mumkin.