O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

5. Harakatlarning tavsifi
Jismoniy madaniyat nazariyasi, jismoniy tarbiya fanining o’qituvchilari, 
mutaxassis trenerlar, jismoniy madaniyat mashg’ulotlarining faollarigina emas, 
balki jamiyat a’zolarining barchasi o’zining harakat akti yoki harakat faoliyatlarini 
tahlil qilibgina qolmay, kasbdoshi, tengdoshi, farzandi va boshqalarning 
harakatlarini ham tahlil eta olish malakasiga ega bo’lishi davrimizning talabidir. 
P.F.Lesgaftning qayd qilingan fikri o’zining mohiyatini hozirgacha ham 
yo’qotgani yo’q. 
Harakatlar tananing fazodagi (bo’shliqdagi) holatiga qarab, uni bajarishdagi 
traektoriyasiga (yo’li), harakatning yo’nalishiga, harakat amplitudasi (og’ishi)ga 
qarab; bajarish uchun sarflangan vaqti, harakatning tezligi, harakatning 
davomiyligi (uzunliligi), tempi, ritmi, kuchiga qarab tavsiflanadi. 
Yuqorida qayd qilingan harakat holatlarini tahlil qilish malakasiga ega 
bo’lsak, harakatlarni tavsiflay olishimiz mumkin. 
Tananing holati (pozasi) – bo’g’inlar, tananing qismlari (bo’laklari)ning 
harakati uni fazoda harakatlanishning ma’lum elementlarini yuzaga keltiradi. 
Gavda qismlarini fazoda bir tomonga og’gan, enkaygan, bukraygan, ayrim 
a’zolarimizni esa yig’ishtirilganligi yoki cho’zilganligi va boshqalar holatida 
kuzatamiz. Har qanday harakatlar davomida bu pozalar, turish holatlari uzluksiz 
o’zgarib turishi va o’z navbatida bu organizmga yoki ayrim a’zolarimizga jismoniy 

---

123 
yuklamalar tushishishi bilan kuzatiladi. Bu holatlar organizmga o’z navbatida 
jismoniy yukning hajmini ortishi yoki pasayishi bilan kechadi. 
Tananing vertikal (tik) holati
- osilish va tayanishlar, gorizontal (yotiq) 
holatlari, yotiq holatdagi muvozanat saqlashlar, aralash osilishlar, tayanishlar va 
boshqalar. 
Tanani engashtirilgan, buklangan holatlari: tayanib yotishlar, enkaygan holda 
oyoqlar bilan oldinga, orqaga, yon tomonlarga “katta qadamlar”. 
Tananing ayrim bo’g’inlari harakatlari - inson jismining ajratib olingan 
qismidagi ikki biologik zvenoni fazoda turish joyining o’zgarishi bo’lib, bukish va 
to’g’rilashdek sodda harakat vazifalarini hal qilishga yo’nalish berishi mumkin. 
Individning harakat faoliyati, uning jismi bo’g’inlaridagi harakatlar, bir vaqtning 
o’zida bajariladigan, ketma-ket, qatorasiga, ohista navbatma-navbat, yoki 
davomiyligi qisqa, uzun bo’lgan harakatlarga birlashishi mumkin. SHuni 
xisobigagina harakatlarning eng soddasidan o’ta qiyin bo’lgan harakat vazifalarini 
hal qilish imkoni yaratiladi.