O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

6.2. Shaxsni xar tomonlama rivjlantirish prinsipi 
 
Ma’lumki, mavjud jamiyatda yashaydigan xar bir shaxs xar tomonlama 
rivojlangan bo‘lishi lozim, chunki, kishilar ruxiy, maonaviy va jismoniy sifatlarni 
o‘zida mujassamlashtirgan xolda tuilmaydilar. 
Bu sifatlarni kamol topishi, o‘sha ijtimoiy sharoitga va mavjud tarbiya 
tizimiga boliq. Jismoniy tarbiya esa tarbiyaning boshqa tomonlari ichida 
muximlaridan biridir. 
Ijtimoiy muxit xar tomonlama garmonik rivojlanishni, xar doim va xar yerda 
inson organlari va sistemalarining biologik rivojlanishining ichki talabi tarzida 
qo‘yadi. 
Shuning uchun xam inson tarbiyasida qo‘llaniladigan tarbiyaning xar qanday 
shakllari jismoniy tarbiya jarayoni bilan ilojsiz bolangandir. Busiz xar tomonlama 
garmonik tarbiya amalga oshmaydi. Jismoniy tarbiyaning boshqa tarbiya turlari 
bilan boliqligini dialektik materialistik falsafa va tabiiy-ilmiy fanlarning ochiq 
munozarasi, fandagi o‘sha eski baxs xozir xam davom ettirishga urinuvchilar 
mavjud, ular odam tanasining tashqi ko‘rinishi va uning funksiyasiga tashqi taosir 
bilan o‘zgartirish kiritish mumkin emas deb tarbiyaning rolini xozir xam inkor 
etadilar.
Jismoniy tarbiya jarayoni qonuniyatlaridagina xar tomonlama jismonan 
garmonik rivojlanishini yo‘lga qo‘ya olishni mumkunligi ilmiy asoslangan. 
Kishining ruhiy, ma’naviy qobiliyatini o‘sishiga eng avval o‘sha ijtimoiy 
sharoit, so‘ngra esa insonni o‘zning muxitni o‘zgartirish yoki o‘sha o‘zgartirish 
uchun olib borilgan faoliyatni rolp o‘ynashligini I.M. Sechenov va I.P. 
Pavlovlarnig tabiiy fanlardagi ilmiy tadqiqotlar orqali allaqachonlar ilmiy va 
amaliy isbotlangan. Inson organizmining tashqi muxit bilan aloqasida shartli 
reflekslarning moxiyati katta ekanligini, xam jismoniy, xam psixik faoliyat, bosh 
miya po‘stloq qismida sodir bo‘ladigan «vaqtli aloqa» orqali sodir bo‘lishligining 

---

108 
amaliy isboti shoxidimiz.
Ular ta’lim va tarbiya jarayonini kishilarda qator “uzun shartli reflekslarni 
xosil qilish” deb tushuntiradilar. Jamiyat talabiga muvofiq ravishda, shartli 
reflekslardagi vaqtli aloqalarini yuzaga keltirish shaxsning faqat maonaviy 
shakllanishigagina emas, balki jismoniy jixatdan kamolotga erishishiga fiziologik 
poydevor bo‘lishi mumkinligini isbotladilar. 
Shaxsni xar tomonlama rivojlantirish prinsipining jismoniy tarbiya 
mktaxassisiga qo‘yadigan asosiy talablari:
1. Tarbiyaning turli tomonlarining bir butunligiga erishish. Jismoniy tarbiya 
orqali erishilgan yuqori natija-ning o‘zi shaxsni xar tomonlama rivojlanagnligini 
belgilaydi, deb bo‘lmaydi. Jismoniy sifatlarga qo‘shib aqliy, axloqiy, ruxiy, estetik, 
va maonaviy sifatlar xam qo‘shib tarbiyalansa, shaxs shundagina ijodiy mexnat va 
Vatan mudofaasiga tayyor bo‘ladi. Bu talab o‘z navbatida jamiyatimiz 
aozolarining xal qiluvchi vaqtda, mexnat vaxtasidami, mudofadami, qonuniy 
demokratik davlatni barpo etishdek sharafli ishlarning barchasida oldinda 
bo‘ladilar. 
2. Keng va umumiy jismoniy tayyorgarlikka ega bo‘lish. Jamiyat aozolarining 
barcha faoliyatlari ma’lum maonodagi kasbga, xunarga yo‘naltirilgan bo‘lishi, 
bunga ayniqsa mexnat va xarbiy faoliyat davomida duch kelamiz. Xar qanday 
faoliyatdagi yutuq jismoniy tayyorgarlikka boliq. Armiya safidami yoki mexnat 
frontidami umumjismoniy tayyorgarligi sust bo‘lganlar qiyinchiliklarga duch 
keladilar. Jismoniy sifatlar insonda qanchalik yaxshi rivojlangan, hayot uchun 
kerakli zarur bo‘lgan xarakat va mexnat malakalari yetarli bo‘lsa, boshqa faoliyatni 
oson va tez o‘zlashtiriladi. Jismoniy tayyorgarlikni yo‘lga qo‘yish uchun olib 
borilgan rejali faoliyat xar tomonlama garmonik rivojlantirishning omilidir.