O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

6.3. Jismoniy tarbiyani solomlashtirishga yo‘naltirish prinsipi 
Jismoniy 
tarbiyaning 
solomlashtirishga 
yo‘naltirilganligi 
prinsipi 
shug’ullanuvchilarning jismoniy mashqlar bilan mashul bo‘lishida ularni soligiga 
javob berish maosuliyatini o‘rtaga tashlaydi. Jismoniy madaniyat tashkilotchilari, 
trenerlar, davlat, xalq oldida shuullanuvchilarning soligiga javob beribgina qolmay, 
uni mustaxkamlashga va takomillashtirishga xam javob beradilar. 
Jismoniy mashqlar bilan vrach va pedagog nazorati ostida shuullanilsagina, u 
ijobiy effekt beradi. Noto‘ri foydalanish esa shuullanuvchi soligiga salbiy taosir 
etishi mumkin. Shuning uchun biologik xususiyatlari - yoshi, jinsi, soligini xisobga 
olish, sistemali vrach va pedagog nazorati tarbiya jarayonida yetakchi omildir. 
Amalda rejasiz ishlash o‘ta salbiy oqibatlarga olib keladi. Tanlangan 
uslubiyatlar, mashqlarning meoyori, bajarish intensivligi, yuklamaning umumiy 
miqdorini tanlashdagi pedagogning arzimas xatosi shuullanuvchi uchun o‘ta 
qimmatga tushishi mumkin. 
Shunday xollarga duch kelish mumkinki, sport natija-larini vaqtinchalik 
o‘sishi, jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkich-larining ortishi, organizmda vaqtinchalik 
sportchi uchun sezilmaydigan patologik o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Kelib 
chiqadigan yomon oqibatlar jismoniy madaniyat va sportning obro‘siga salbiy 

---

109 
taosir etadi.
Shu sababli vrach nazorati dalillarini eotirof etish bilangina cheklanmay, 
asosiy eotibor ularning taxliliga qaratilishi lozim. Nazoratni tizimli emasligi salbiy 
oqibatlarga olib kelishi muqarrardir.
Jismoniy tarbiyani solomlashtirish bilan bolab olib borish prinsipi vrach, 
pedagog va shuul lanuvchining kunlik muntazam muloqotini talab qiladi.
Jismoniy tarbiya prinsiplari 
bir-biri bilan o‘zaro uzviy boliqlikni 
taqazo etadi. 
Shundagina ular ahamiyatini saqlab qoladi. 
Jismoniy tarbiyaning mexnat va xarbiy amaliyot bilan boliqligi uning 
yetakchi prinsipidir. Shu prinsipgina mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning asosiy 
qonuniyatini ifodalaydi, uning axamiyati jamiyatimiz aozolarini ijodiy mexnatga 
va Vatan mudofasiga tayyorlashdadir. 
Shaxsni xar tomonlama rivojlantirish prinsipi ijtimoiy hayotga - ishlab 
chiqarish va xarbiy ishini amalga oshiradigan xar tomonlama rivojlangan shaxsga 
talabni oshiradi, xar tomonlama jismoniy, maonaviy rivojlangan-larni tarbiyalash 
mamlakat iqtisodiyoti va mudofaasini taxminlashda muxim rolp o‘ynaydi. 
Bobokalonimiz Abu Ali ibn Sino «Jismoniy mashqlar xaqida qisqacha 
so‘z»ida salomatlikni saqlash rejimining asosiy omillaridan biri jismoniy mashqlar 
bilan shuul-lanish ekanligini taokidlaydi. Ovqatlanish, uyqu, dam olish rejimining 
kun tartibidagi sistemali jismoniy mashqlar bilan shuullanish mashulotlardan 
keyingi o‘ringa qo‘yadi. Maromli, meoyoridagi erkin xarakatlar 
–
yaoni jismoniy 
mashqlar bilan shuullanish kasallikni yo‘qotish uchun xech qanday davolanishga 
zaruriyatning vujudga keltirmasligini aytib o‘tadi. Erkin, meoyoridagi maromli 
xarakat uzluksiz chuqur nafas olishni yo‘lga qo‘yadi. Bu bilan, organizm 
muskullarining to‘qimalari kislorod bilan yetarli darajadagi kislorod bilan 
taominlanadi. Mashq qilgan, mashq ko‘rgan organizm o‘zidagi “keraksiz”ni 
vujudga kelishiga, uning chiqarib tashlanishiga keragidan ortiqcha energiya 
sarflamaydi. 
Ta’lim jarayonida mashq qilishning meoyorini topish va uning salomatlik 
uchun taosirini aniqlay olish, tarbiya jarayonining muxim ko‘rsatmasiga, kerak 
bo‘lsa, nizomiga ayla-nishi lozim. Jismoniy tarbiyaning yuqorida qayd qilingan 
prinsiplari qatori jismoniy tarbiyani solomlashtirishga yo‘naltirishning amaliy 
samarasi kattadir. 
Shuning uchun jismoniy tarbiya tizimining umumiy prinsiplariga rioya qilish 
jismoniy 
tarbiyani 
amalga 
oshirayotgan 
mutaxassisdan 
tortib 
shuullanuvchilargacha ularni soligiga eotibor berishni muximligini taokidlaydi. 
Bundan kelib chiqadiki, pedagogik jarayon davomida umumiy prinsiplarga 
o‘z vaqtida rioya qilinsa, qo‘yilgan talablar mukammal bajarilsa, jismoniy tarbiya 
jarayonining samaradorligi yuqori bo‘ladi.