O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

Maxsus 
jismoniy 
tayyorgarlik. 
Inson 
organizmining 
jismoniy 
tayyorgarligini qayd kilingan yo’nalishi tanlangan mehnat faoliyati, kasbi (o’t 
o’chiruvchi, mashinist, xaydovchi, novvoy, duradgor va boshqalar) uchun yoki 
sport faoliyatida tanlangan sport turi talab qiladigan jismoniy sifatlarni 
rivojlantirish va tarbiyalashni boshqarishni o’z ichiga oladi. 
Masalan, o’t o’chiruvchi kasbining soxibi maxsus kiyim bosh kiyib, noqulay 
sharoitda, chegaralangan satx-narvon yoki oddiy taxta ustida ma’lum vaznga ega 
bo’lgan ish kurollaridan foydalanib, o’z vazifasini bajarishda belgilangan 
darajadagi tezkorlik, kuch, chidamlilik va boshqa jismoniy sifatlarni namoyon 
qilishi lozim bo’ladi. Qayd qilingan sifatlarni tarbiyalashni maxsus jismoniy 
tayyorgarlik jarayonidagi mashg’ulotlar orqali amalga oshiriladi. 
Har qanday kasb soxibining jismoniy tayyorgarligi, ayniqsa, kasbiy jismoniy 
tayyorgarligi o’zining xususiy tomonlariga ega. Mashg’ulotlar kasb soxiblari 
uchun maxsus ishlangan dasturlar asosida tashkil etiladi. Sport faoliyati va unga 
tayyorgarlik jarayonidagi maxsus tayyorgarlik faqat tanlab olingan sport turi uchun 
kerak bo’ladigan sifatlarni rivojlantirishga yo’naltiriladi. 
Kasb-xunar jismoniy tayyorgarligi
maxsus jismoniy tayyorgarlik jarayoni 
xisoblanib, ularning har biri xususiy tomonlari bilan farqlanadi. Kasb-xunar 
jismoniy tayyorgarligi - bu, jismoniy tarbiyaning mutaxassislashtirilgan, aniq 
mehnat turi va mudofaa faoliyatiga tayyorlashga yo’naltirilgan jarayondir. Bunda 

---

53 
asosan, jismoniy mashqlarning hunar yoki kasbga yaqin bo’lgan turlaridan 
foydalaniladi. Kasbga yo’naltirilgan jismoniy tayyorgarlik vositalarining 
qo’llanishi mehnat harakat malakalarining shakllanishi jarayonini tezlashtiradi, 
mehnat unumdorligini oshiradi, organizmning, tashqi muxit ta’sirining zararli 
omillariga qarshilik ko’rsatishini yaxshilaydi. 
Xulosa qilib shuni aytishimiz lozimki, jismoniy tayyorgarlik tushunchasi 
jismoniy tarbiya jarayoni tarkibida amalga oshiriladigan amaliy faoliyatdir. 
Jismoniy madaniyat bakalavri jismoniy tayyorgarlik tushunchasining mazmuni, 
atamaning ta’rifi, bu jarayonning maqsadi va vazifasi, jismoniy tayyorgarlikning 
tuzilishi (strukturasi), jismoniy tayyorgarlik mashg’ulotlari jarayonida organizmda 
sodir bo’ladigan sifat o’zgarishlar va ularga oid nazariy bilimlar, jismoniy 
tayyorgarlikning ko’rsatkichlari, “jismoniy qobiliyat”, umumiy jismoniy, maxsus 
jismoniy, kasb - hunar jismoniy tayyorgarligi, ajdodlarimiz meroslarida inson jismi 
tarbiyasiga oid nazariy fikrlar, sport turlari jismoniy tayyorgarligidek kasbiy 
nazariy va kasbiy amaliy malakalarga oid bilimlarni boyligi uning kasbiy nazari va 
kasbiy amaliy malakalari salohiyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. 
Mustaqilligimizdan so’ngi ayrim maxsus adabiyotlarimizda, ayniqsa, 
matbuot, radio televideniyada “jismoniy barkamollik”, “jismoniy kamolot”, 
“jismoniy yetuklik” va boshqa jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyotining 
qator atamalarini mazmunini o’rinsiz yoki bilmay qo’llash xollari uchrab turganligi 
jamiyat jismoniy madaniyati darajasi haqida salbiy fikrlarga sabab bo’lishi mukin. 
Jismoniy tayyorgarlikning tuzilishi va vositalariga oid ko’shimcha bilimlarni 
Sh.X.Xankeldiyev va Ye.Ya.Bondarevskiylarning “O’quvchi talaba yoshlarning 
jismoniy tayyorgarligini regional xususiyatlari” monografiyasida o’qish mumkin.