O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti tehnologik ta’lim kafedrasi fan va texnika tarixi

Mavzu № 11-12. XX asrda ilm fan taraqqiyoti. 
1. Transport. Metallurgiya. 
2. Ximiya texnologiya, mashinasozlik. 
3. Energetika. Ichki yonuv dvigatellari. 
4. Xarbiy texnika. 
Adabiyot: 
1. Karimov I.A. «Fan mamlakat taraqqiyotiga xizmat qilishi kerak». Uzbekiston 
1994 yil. 
2. Avdiev G. «Qadimgi SHarq tarixi». T. 1972 yil. 
3. Abdunabiev A. «Vklad v mirovuyu tsivilizatsiyu». T. 1998 yil. 
4. Kotyukova V.T. «Istoriya nauki». T. «Universitet» - 2002 yil. 
XIX asrning so`ngi choragi va XX asrning boshlarida ta`sir doiralari va mol 
sotiladigan bozorlarni qo`lga kiritish uchun kurashda transport juda muxim rol 
uynaydi. 
XIX asrning 70 yillarida paravozsozlikni taraqqiy ettirishdagi boshlang`ich davri 
tugadi. Paravozni takomillashtirish paravoz quvvatini va tortish kuchini oshirish 
yo`lidan bordi. XIX asrning oxirida effekti kam bo`lgan bu mashina o`rniga 
dvigatellar, chunonchi, ichki yonuv dvigateli elektr dvigateli yaratishga xarakat 
qilina boshlandi. 1895 yildayoq Angliya va AQSH ning eng yirik shaharlarida 
konko o`rniga tramvay ishlatildi. 10 yil ichida temir yo`l elektr tarmoqlarining 
uzunligi 2260 km etdi, shundan 1139 km Germaniyada edi. 1901 yildan boshlab, 
Parijning shahar atrofiga boradigan temir yo`l liniyalarida elektrdan foydalanildi. 
XIX asrning ikkinchi yarmida paroxodlar takomillashtirila boshladi. Kemalar 
qurishda po`lat keng ishlatila boshlandi. 1900 yilda misli ko`rilmagan katta 

---

kemalar uzunligi 200 metr, suv sig`dirish xajmi 20000 tonna keladigan kemalar 
paydo buldi. Passajir kemalarining yurish tezligi 20 uzelga, ya`ni soatiga kariyib 
40 km ga etkazildi. Temir yo`l kurilishining keng kulamda avj oldirib 
yuborilishi, dengiz transportining elkali yog`och kemalaridan bug` kuchi bilan 
yuradigan pulat kemalarga batamom utishi mashinasozlikning rivojlanishi 
bularning xammasi metall ishlab chikarish mikdorining kupaytirilishining va 
metall sifatini yaxshilanishini talab etadi.