O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

ALKOGOLNING ORGANIZMDAGI METOBOLIZMI (TAQDIRI)
Etil spirti - alkogol organizmda, asosan jigar va ularni o’pka, buyrak hamda boshqa yo’llar bilan tashqi muhitga chiqarib yuboriladi. Metabolizm jarayoniga uchrab, uning 90-90% karbonat angidridi va suvga aylanadi. Jigar xujayralari ichida bo’ladigan kimyoviy reaktsiyalar quyidagilardan iborat:
Normal (oddiy) sharoitda:
O
||
S₂H₅OH → CH₃ – S – H → CH₃COOH → CO₂ → H₂O
Alkogol Atsetaldegid Sirka kislota Karbonat angidridi suv
Teturam ta’sirida:
O
||
S₂H₅OH → CH₃ – C – H (o’ta zaxarli modda)
Alkogol Atsetaldegid

Teturam – alkogolizmning davolashda qo’llaniladigan preparat.

Atsetaldegid – keton (o’ta zaxarli modda), qonda bo’lib, organizmni zaxarlab, o’lim sodir bo’lishiga sababchi bo’ladi. Spirtning qolgan qismi ter bezlari, siydik, so’lak, va ko’z yoshlari orqali organizmdan chiqib ketadi. Spirtning qondagi kontsentratsiyasi qanday bo’lishidan qat’iy nazar, bir xil tezlikda jigar xujayralarida metabolizmga (yuqoridagidek) uchraydi. Ya’ni me’yorida ishlayotgan jigar alkogolni 120mg/kg/soat tezlikda metobolizmga uchratadi, ya’ni, 70 kg massaga ega bo’lgan odamda, soatiga 10gr spirt organizmdan chiqib ketadi.
Spirt - alkogol degidrogenaza (ADG-asosan jigar va me’dada bo’ladigan ferment) hamda aldegiddegidrogenaza (AlDG-organizmining xamma joyida uchraydi) fermentlari ta’sirida metabolizmga uchraydi. Spirt (alkogol) jigar hujayralari (gepatotsit) ichidagi mikrosomal tizimda oksidlanib, atsetaldegidga aylanadi.
U juda zaharli, keton tuzilishidagi modda hisoblanadi.
ALKOGOL ISTE’MOL QILISHLIKNING
XOMILADORLIKKA SALBIY TA’SIRI
Ma’lumki, alkogol yoki alkogolli ichimliklardan xomilador ayollar qabul qilsa, albatta uning salbiy ta’siri xomilada namoyon bo’ladi. Tug’ma nuqsonlar, nevrologik o’zgarishlar, xomila taraqqiyotida o’zgarishlar - "Daun sindromi" va boshqalar bo’lishi juda ko’p ilmiy adabiyotlarda yoritilgan. Ch.P.Raut, A.Steren va B.Kosovskiylarning ta’kidlashicha Frantsiyada 1968 yili Lemone kitobida birinchi bo’lib yozgan. Alkogol ta’sirining belgilari va 1973 yilda D.Jonson tomonidan "Homiladagi alkogol sindromi" nomi bilan atagan. Ushbu belgilar yig’indisining oz-ko’pligi, darajasi is’temol qilingan alkogol miqdoriga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq ekanligi xam qayd etilgan.
Agarda xomilador bir kunda 150 ml toza spirt is’temol qilsa va undan 4-6 marta qabul qilsa bolalarning 1/3 da "xomiladagi alkogol sindromi" (qiskacha "XAS") kuzatilar ekan. Kamroq alkogol istemol qilinganida esa "Homiladagi alkogol natijasi" (X.A.N.) nomli sindromi 1/3 qism bolalarda ro’yobga kelar ekan. 1/3 da ayrim bola tug’ilmasdan oldingi (prenatal) belgilar paydo bo’lar va 1/3 qismi sog’lom bo’lar ekan.
Nima uchun shunday bo’lishi mexanizmi to’la yoritilmagan bo’lsada, quyidagilar ilmiy asoslangan:
1) etanol (alkogol) amniotik suyuqlikda to’planadi va uni ona qornida bo’lmagan taqdirda ham ushbu suyuqlikda borligi aniqlangan. Shuning uchun ham ichilgan alkogolning uzoq vaqt xomilaga salbiy ta’sir ko’rsatishi aniqlangan.
2) Xomiladorlikning 3 oyligi davrida qabul qilingan alkogolning ta’siri bola tug’ilgach uni o’qitishda yoki xulq-atvorida, bir necha bor kamchiliklari borligi sezilarli darajada aniqlangan.
3) Agarda sigaret ham chekkan bo’lsa alkogol ta’siri yanada sezilarli bo’lib bolaning bilim olishiga salbiy ta’sir etar ekan. Shuningdek, u nikotin, kofein, diazepamlar alkogol ta’sirini kuchaytirar ekan. Xatto postnatal tashqi muxit ham alkogolning xomilaga ta’sirini ko’rsatar ekan. Xatto postnatal tashqi muxit ham alkogolning xomilaga ta’sirini kuchaytirar ekan.
Quyida xomilaga alkogol salbiy ta’sirining sindromlari bayon etiladi: a) O’sishni to’xtatish (ayniqsa jasad va bosh miyani), b) markaziy asab tizimi faoliyatini izdan chiqarish, v) keyinchalik uchraydigan buzilishlar diqqatning buzilishi, xarakatning o’zgarishi, reaktsiyaning yomonlashishi, aqliy va eslash qobiliyatining pasayishi, tashkiliy ishlardagi noaniqliklar bilan qovushaolmaslik, jamoatchilik moslashmaslik, masalalarni echishda faoliyatning pastligi, g) yuz ko’rinishdagi maxsus nuqsonlar: kalla suyagining kichikligi, peshonaning do’ngligi va ko’z kosasining torligi, puchuqlik va kalta burunlik, lablarning nomutanosibligi, yuqori labning yuqoriligi kabilar.