|
MIKROELEMENTLAR HAQIDA QISQAChA MA’LUMOT
Odam organizmi uchun mikroelementlar ham nihoyatda zarur hisoblanadi. Agarda ular etishmasa, albatta u yoki bu kasallik kelib chiqadi.Masalan, kaltsiy (Sa) etishmasligi tufayli juda ko’p odamlarda anemiya kasalligi va boshqalar paydo bo’ladi. Organizmda avvalo suyaklar, tishlar uchun asosiy quruvchi modda hisoblanadi. Ayniqsa ona qornida dastavval tana “skeleti”ning barpo bo’lishida ishtirok etadi va so’ngra inson hayotining barcha davrlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Jumladan, qonning quyuqlashuv jarayonida, moddalar almashinuvi va boshqa organizmda bo’layotgan barcha jarayonlarni tartibga solishda - mushaklar, yurak mushaklarining charchamay ishlashida, nervlar, tomirlarning mustahkam va harakatining yaxshilanishida, ekologiyaning buzilishi tufayli tanada paydo bo’lgan zaharli moddalar(strontsiy, nukleoidlar)lardan «chang tozalagich»dek tozalaydi.
Kaltsiy (Sa) odamda (70 kgli) 1 kg atrofida bo’ladi va undan tashqari kundalik hayot faoliyatida 1000 milligrammcha kerak. 6 yoshgacha bo’lgan davrda bundanda ko’proq kerak bo’ladi. Shuningdek, o’spirinlik (20 yoshgacha) hamda xomiladorlik, egizaklik davrlarida ham organizm uchun ko’proq kerak bo’ladi.
Ayolllar va erkaklarda klimaks davri boshlanishidan boshlab, hamda o’tganda suyaklardagi kaltsiy miqdori kamaya boshlaydi va har yili 1-5 % atrofida yo’qotiladi. Natijada suyaklar, tomirlar mo’rtlasha boshlaydi. Raxit, osteoporoz va boshqa kasalliklar kelib chiqishi aniqlangan. Kaltsiy tuxum po’chog’ida anchagina bor. Bundan ming yillar oldin Abu Ali ibn Sino bir nechta kasalliklarni tuxum po’chog’i bilan davolagan, (o’nlab retseptlarga kiritgan) ammo u unda kaltsiy borligini bilmagan.
Hayotda nafaqat kasallikni, ayniqsa profilaktika maqsadida tuxum po’chog’idan foydalanish mumkin. Buning uchun po’chog’ni ichidagi unga yopishgan po’stini olib tashlab, yaxshilab maydalab (iloji bo’lsa limon suvidan solib) qabul qilishlik juda yaxshi foyda beradi.
Natriy(Na) ning xlor bilan birikmasi (NaCl) osh tuzi hisoblanadi. U yurak mushaklarining kuchli qisqarishida kaltsiy ishtirok etsa, aksincha, natriy muskullarning dam olishida ishtirok etadi. Natriy qon tarkibida zarur modda ekanligi bois undan fiziologik eritma tayyorlanib, ko’ktomirga yuboriladi.U buyraklarda peshob hosil bo’lishi jarayonida va organizmda ro’y beradigan boshqa birqancha jarayonlarda qatnashadi.
Yod (J) elementi qalqonsimon bezining faoliyatida muhim ahamiyatga ega. Yod tanqisligi haqida ushbu kitobda etarli darajada ma’lumot bor.
Temir (Fe) elementi sog’lom odam organizmida 1 litr qonda 4-5·1012 va 130-150 gramm gemoglabin bo’ladi. Umuman organizmda 5 gr. atrofida temir bor. Uning 3 grammi gemoglabinda, 1 gr. skelet mushaklarida, qolgan 1 gr. gemosiderin ko’rinishida organizmda to’planadi. Kasallik tufayli eritropoez (eritrotsitlarning hosil bo’lishi) buzilsa, eritrotsitlar va gemoglabinning miqdori o’zgaradi va kamqonlik (anemiya) kasalligi kelib chiqadi. Kamqonlik kasalida temir etishmovchiligi sababli kelib chiqadigan xastalik qariyb 80% ni tashkil qiladi va u ko’pincha 3 yoshgacha bo’lgan bolalar orasida uchraydi. Anemiya kasalligining 3 xil turi bor: giperxrom, gemolitik va gipoxrom (temir etishmasligi). Gipoxorm kamqonlik organizmda temir elementi va boshqa ayrim vitaminlar (E, V2, V6, magniy) ning etishmasligi tufayli yuzaga keladi. Bunda eritrotsitlar va gemoglobinning miqdori kamayib ketadi. Natijada odamda kamquvvatlilik, xolsizlik, terida rangsizlik va boshqa klinik belgilar paydo bo’ladi. Salomatlik oqsaydi. Bunday holatlarda tezda shifokorga murojaat qilishlik lozim bo’ladi.
Magniy (Mg) elementi hujayralarning qobig’ini mustaxkamlashda, kamqonlik oldini olishda xizmat qiladi.
Selen (Se) organizmdagi oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarida, hujayra-to’qimalarni emirilishdan saqlaydi.
Kobalt (So) qon yaratilishiga yordam beradi, oqsil sintezi va karbonsuvlar almashinuvida ishtirok etadi. Qon, taloq, suyaklar, tuxumdon, gipofiz bezi, jigarda to’planadi.
Mis (Cu) qon yaratilishida qatnashadi, bo’y o’sishi va organizm rivojlanishi, immun reaktsiyalar va to’qimalarning nafas olishida qatnashadi. Jigarda, suyaklarda to’planadi.
Tsink (rux) (Zn) qon yaratilishi jarayoni, ichki sekretsiya bezlari faoliyatida qatnashadi. Etishmaganda hayvonlarning bo’yi o’smaydi va bolalashi kamayadi. Jigarda, prostata bezi va to’r pardada uchraydi.
Brom (Br) nerv sistemasi faoliyatida qatnashib, bosh miyaga tinchlantiruchi ta’sir qiladi, jinsiy va qalqonsimon bezlar faoliyatiga ta’sir etadi. Bosh miyada, qalqonsimon bezda uchraydi.
NAZORAR SAVOLLARI.
1.To’g’ri va sifatli ovqatlanish nima.
2.Organizmning oziq moddalarga bo’lgan extiyoji.
3.Yod tanqisligini organizmga ta’siri.
O’ZBEKSTON RESPUBLİKASİ OLİY VA O’RTA MAXSUS
TA’LİM VAZİRLİGİ
NAMANGAN DAVLAT UNİVERSİTETİ
TABIIY FANLAR FAKULTETI
FIZIOLOGIYA VA VALEOLOGIYA ASOSLARI KAFEDRASI
VALEOLOGİYA ASOSLARI
fanidan
AMALIY MASHG’ULOTLAR
Barsha ixtisosliklar uchun mo’ljallangan
NAMANGAN
1-AMALIY MASHG’ULOT
Do'stlaringiz bilan baham: |
