O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti "marketing" kafedrasi

n
i
qi
In
1
1
(1)
bu erda In – nomartiv parametrlar bo‘yicha umumiy ko‘rsatkich; qi – i- normativ ko‘rsatkich 
bo‘yicha ko‘rsatkich; n – baholash lozim bo‘lgan normativ parametrlar soni.
Bizning holatda avtomobillar xalqaro standartlarga javob beradi va mos ravishda ularning 
normativ ko‘rsatkichlari 1 ga teng hisoblanadi. 
Texnik ko‘rsatkichlar bu – tovarning xususiyatlari, uning sifatidir. Bozor tadqiqotlari ishlab 
chiqaruvchiga xaridor tovarning qaysi xususiyatlarini zarur hisoblashini aniqlash, sungra bu 
xususiyatlardan qaysilari ushbu ehtiyojlarga mos kelishini baholashga imkon beradi. Bu 
miqdoriy jixatdan bitta avtomobil parametrining boshqa avtomobilning xuddi shunday 
parametriga nisbati sifatida aks ettiriladi (2). Avtomobillar texnik darajasi kartasi tuziladi. Agar 

---

27 
texnik parametrlar umumiy ko‘rsatkichi birdan katta bo‘lsa, ishlab chiqaruvchi raqobat kurashida 
mag‘lub bo‘ladi va texnik parametrlarni o‘zgartirish va etalon-namunaga etkazish uchun chora-
tadbirlar ko‘rishga majbur bo‘ladi. 
dei
dhi
Bi

(2)
bu erda Bi – i-parametr bo‘yicha texnik ko‘rsatkich; dhi – tahlil qilinayotgan avtomobilning i–
parametri kattaligi; dei – ehtiyoj 100% kondiriluvchi i-parametr kattaligi. Xuddi shu tarzda 
boshqa texnik parametrlar ham hisoblab chiqiladi. Texnik parametrlar bo‘yicha umumiy 
ko‘rsatkich quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi (3): 




n
i
dei
dhi
1
1
Im


1 (3) 
bu erda Im – texik parametrlar bo‘yicha umumiy ko‘rsatkich; 

- n-umumiy sonida i-parametr salmogi; 
n – baholash amalga oshiriluvchi parametrlar soni. 
Tovar raqobatbardoshligi darajasining iqtisodiy parametrlari taklif qilinayotgan tovarning 
iste’mol narxini xuddi shunday raqobatchi tovar narxi bilan solishtirishni nazarda tutadi, ya’ni 
jami iste’mol narxi topiladi: 
a) takkoslanuvchi variantlar bo‘yicha yillik amortizatsiya ajratmalari: 
Si k (Str. 2 – Str. 5) : Str.1 
Sii k (Str. 2 – Str.5):Str. 1 
b) avtomobillarning ikki varianti uchun jami ekspluatatsiya xarajatlari quyidagi formula bo‘yicha 
topiladi (4) 

Pan k Si K Str1 gr 3 / str3 K 4 K5 K6 (4) 

Pkn k Cii K Str1gr4 / str3 K4 K5 K6 
Iqtisodiy parametrlar bo‘yicha umumiy ko‘rsatkich quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi (5): 



Pkn
Pan
Ep
(5) 
bu erda Ep – iqtisodiy parametrlar bo‘yicha umumiy ko‘rsatkich; 
Pan – tahlil qilinuvchi avtomobilning iste’mol narxi; 
Pkn – raqobatlashuvchi avtomobilning iste’mol narxi. 
Agar umumiy iqtisodiy parametr birdan katta bo‘lsa bu mahsulotning raqobatbardosh emasligini 
anglatadi. Tabiiyki, iste’mol narxi qanchalik past bo‘lsa, raqobatbardoshlik darajasi gunchalik 
yuqori bo‘ladi, chunki bu shu bilan bog‘liqki, iste’molchi mahsulot birligini boshqamahsulotga 
nisbatan arzon narxda sotib olish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Normativ, texnik 
va 
iqtisodiy 
parametrlar 
umumiy 
ko‘rsatkichlari asosida tovar 
raqobatbardoshlik darajasining integral ko‘rsatkichi tuziladi (6).
1
Im



Ep
In
IK
(6) 
Agar IK

1 bo‘lsa, u holda mahsulotraqobatbardosh hisoblanadi.
Germaniya bozori uchun «Fiat» o‘xshashraqobatchi tovar bo‘lib, agar uning raqobatbardoshlik 
integral ko‘rsatkichi birdan katta bo‘ladigan bo‘lsa, bu «Fiat» firmasi Germaniya bozorida asosiy 
raqobatchi rolini o‘ynashini anglatadi. 
2. «Fiat» kompaniyasining Germaniya bozorida egallab turgan o‘rnini quyidagi formulaga 
asosan aniqlash mumkin (7): 

---

28