O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Mavzu №16 
Dezaktivatsiya o‘tkazish qoidalari va tartibi 
O’quv savollari: 
 
1. Joylarni germetiklash 
2. Teri qoplamalariga sanitar ishlov berish 
3. Sanitar kiritish rejimi 
4. Zararsizlantirish o’tkazish usullari 
1-o’quv savoli: Joylarni germetiklash 
Radioaktiv changni binolarning xonalari ichiga kirmasligi uchun ularning 
barcha teshikli joylari (eshik, deraza tirqishlari, boshqa havo yo‘llari, erto‘la 
teshiklari, dudburonlar, mo‘rilar va boshqa joylari germetiklanadi (havo 
o‘tmaydigan qilib berkitiladi). Buning uchun rezina materialli zichlagichlar 
ishlatiladi (5.14-rasm). 
Tosh (beton va temirbeton) materialli uylarda tirqishlar shpaklevka va yoki 
suvoq bilan to‘ldiriladi. Yig‘ma shitli qismlarga kamida 2 qavatli qog‘oz 
materiallar yopishtiriladi. Siniq oynalar almashtiriladi, ular zamaskalanadi. 
Yashash uyini germetiklash joylari 
Tashqi radiatsiyadan bir qavatli binolarni ximoyalash uchun deraza o‘yiqlari 
g‘isht bilan yoki qoplarga tuproq solib uni joylashtirish bilan berkitiladi. 
Devorlarni mustahkam berkitish uchun balandligi 1,8 m gacha to‘siqlardan 
foydalanib tuproq to‘ldiriladi. 

---

136
2-o’quv savoli: Teri qoplamalariga sanitar ishlov berish 
Terini nurlanishdan saqlash uchun sanitar ishlov beriladi. Buni qisqa 
muddatda o‘tkazish kerak. Teridagi radioaktiv moddalarni ketkazish zarur. Sanitar 
ishlov berish qisman va to‘liq bo‘lishi mumkin. 
Teridagi radioaktiv modda quruq tampon bilan artilganda 70 % gacha, suv 
yoki qor bilan artilganda 90% gacha va suv sovun yoki boshqa yuvish moddalari 
bilan ishlanganda 98% gacha ketadi. 
Terining ochiq joylariniga (qo‘l, yuz, bo‘yin va ko‘z) sanitar ishlov berish suv 
bilan yuviladi. Bunda ko‘zga, og‘izga, burunga ifloslangan suvni tushishiga yo‘l 
qo‘ymaslik kerak. Terilar yuvilada, artiladi. Og‘iz va burunlar toza suv bilan 
chayiladi. 
Sanitar ishlov berishga suv etishmagan taqdirda doka va shunga o‘xshash 
materiallar bilan joyni artiladi. Bunda artish materialini bir tomonlama, asosan 
yuqoridan pastga tomon harakatlantirish kerak. 
Qish vaqtlari ishlov berish uchun ifloslanmagan qor ishlatilsa bo‘ladi. Yoz 
vaqtlari oqar suvdan foydalanish mumkin. 
To‘liq sanitar ishlov berish maxsus sanitar o‘tkazish punktlarida amalga 
oshiriladi. 
Odatda radioaktiv ifloslanishga tananing ochiq joylari yo‘liqadi. Shuning 
uchun sanitar ishlov berish sifatida dush qabul qildirish tavsiya etilmaydi. Bu 
radiatsion moddalarni tananing boshqa joylariga tarqalishiga sabab bo‘lishi 
mumkin. Shu sababli ifloslangan joyni yuvish ishlari rakovina ustida o‘tkazish 
maqsadga muvofiq. Bunda bosimli suvni ishlatish ifloslanishni 70-90 % gacha 
ketkazadi. 
Ifloslangan joyni sanitar ishlovidan so‘ng dush qabul qildirish mumkin, 
tanani quritiladi. Shundan so‘ng terining quruq joylarida radiometriya o‘tkaziladi. 
Agarda radiometriya natijasi ifloslanganlikni ruxsat etiladigan miqdordan 
yuqoriligini ko‘rsatsa sanitar ishlov berish 3 martagacha takrorlanishi mumkin. 
Undan ko‘p ishlov berish teridagi o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi mumkin. Bunda 
muolajani boshqa turlari bajariladi. Zararsizlantirishda maxsus vositalardan 

---

137
foydalanish tavsiya etiladi, masalan «Zashita» yoki «Radez» preparatlaridan 
foydalanish tavsiya etiladi, yuvish kukun (poroshok)laridan foydalanish mumkin. 
Sanitar ishlov berish uchun organik erituvchilardan (benzin, atseton, etil spirti va 
b.) foydalanish taqiqlanadi. Ular radioaktiv moddalarni teri ichiga kirishiga 
sababchi bo‘ladi. 
Poloniy, simob, vismut, yod bilan zararlanganda 1-3 %li solyan, limon 
kislotalari bilan ishlov berilsa bo‘ladi, ular kompleks hosil qiluvchilar hisoblanadi. 
Tananing shilliq qobiqlarini 2% li ovqat sodasi bilan ishlanishi tavsiya etiladi.