O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti tarix fakultеti

 
Hozirgi zamon asosiy huquqiy tizimlari. 
 
Reja: 
1.
Hozirgi zamon asosiy huquq tizimlari va oilalari. 
2.
Roman-german huquqiy oilasi. 
3.
Ingliz Amerika umumiy huquqiy tizimi. 
4.
Totalitar tuzum huquqiy tizimi: davr sabog’i. 
 
Huquqiy tizim
- huquq tizimi va yurisdiksiyaviy ( huquqni muhofaza qiluvchi) organlar tizimidan 
tarkib topadi. Har qanday davlatning huquqiy tizimi jamiyatda muayayn huquq tartibotni o’rnatishga
qaratilgan. Jahondagi mavjud huquqiy tizimlarni tasniflashda etnik, irqiy, ju-rofiy diniy tushunchalardan 
tortib to yuridik texnika va huquq uslubi bilan tugaydigan xidma xil omillardan foydalaniladi. R.David 
tomonidan berilgan huquqiy oilalar tasnifi eng ommaviysi bo’lib chiqdi. U din, falsafa, iqtisodiy va 
ijtimoiy tarkiblarni o’z ichiga olgan mafkura hamda huquq manbalarini asosiy tarkib sifatida qamrab 
oluvchi yuridik texnikadan iborat ikki mezoning qo’shib olib borilishiga asoslangan. R.David uch 
huquqiy oila: roman-german, ingliz-sakson va totalitar oilani ajratib ko’rsatishga asoslangan –oyani ol-a
surgan. 

---

Asosiy huquqiy oilalarni aniqlashda quyidagi o’zaro bog’liq mezonlarning uch guruhi 
muhim ahamiyatga molikdir. 1) huquqiy tizimlar tarixiy genezisi ( kelib chiqishi) 2) huquq manbalari 
tizimi; 3) huquqiy tizim tarkibi. 
Roman –german huquqiy tizimi yoki kontinental huquq tizimi yevropada Rim, muqaddas 
diniy va mahalliy an’analar asosida yuzaga kelgan tizimlarni o’z ichiga oladi . U 12-16 asrlar mobaynida 
italyan, fransuz, nemis universitetlarida YUstinian qonunlari to’plami asosida Rim huquqini o’rganish 
natijasida tarkib topgan.Bu qonunlar ko’pchilik yevropa mamlakatlari uchun umumiy bo’lgan yuridik 
fanni shakllantirgandi. Bu ta’limotda kodekslar, maxsus qonunlar, ma’muriy farmoyishlar, vazirlar 
dekretlarining ahamiyati katta.Ammo urf odat huquqning mustaqil manbai mohityatini yo’qotgan. 
Ingliz- amerika huquqiy tizimiga mansub davlatlarda sud pretsedenti, ya’ni sud’yalar 
tomonidan ularning qarorlarida ta’riflangan normalar huquqning asosiy manbai bo’lib xizmat qiladi. 
Masalan Qirollik sudlari faoliyati davomida asta sekin to’planib borgan qarorlar jamlanmasi tarkib topgan 
va keyinchalik shu sudlar ulardan qo’llanma sifatida foydalana boshlagan. Bu huquqiy oilada «Sud 
himoyasi vositasi huquqdan muhimroq» degan ta’rifni kuzatish mumkin edi. 
1787 yilgi Amerika Konstitutsiyasidan keyin AQSHda inglizlarga o’xshash presedent huquqini qonun 
chiqaruvchilik bilan qo’shib olib boriladigan dualistik tizim tarkib topdi. Sudlar tomonidan shunda ham 
sudlar qarorlariga ishora qilish mumkin bo’lganidagina Amerika huquqiy tizimiga kiradi.AQSHda 
Angliya huquqida bo’lmagan Kodekslar amal qilsada, xuddi Angliyadagidek, qonunni qo’lanilishi uni 
sharhlashning sud pretsedentiga bo-liq bo’ladi. 
Lotin Amerikasi huquqiy o’z asosiga ko’ra,kodekslashgan huquq tizimi bo’lib, bu yerda 
kodekslar yevropa namunalari asosida tuzilgan. Bu huquqda urf odatlarning manba sifatidagi roli turli 
mamlakatlarda turli ko’rinishlarga ega. Masalan Argentinada Urugvayga qaraganda yuqoriroq.Argentina, 
Braziliya,Venesuela, Meksika federatsiyalardir. Demak, federatsiya bilan uning a’zolari o’rtasidagi
vakolatlar chegaralanishi nazarda tutilishi lozim.SHuningdek, sud amaliyoti huquq manbai sifatida 
hisoblanadi.
Skandinaviya (SHimol) huquqiy oilasi roman-german, ingliz amerika huquqiy 
tizimlarining ayrim x’ususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan. Bu huquqiy tizimga Daniya, Islandiya, 
Norvegiya,Finlyandiya va SHvetsiya mamlakatlari kiradi. aniyadagi «Qirol Kristaining Daniya 
Qonuni»Mamlakat quqi tarixidagi eng muhim hujjatlardan biri hisoblanadi. Qonunchilik huquqning bosh 
manbai hisoblanadi. Dengiz va savdo bilan bo-liq odatlar huquq manba sifatida muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
Islandiyada 930 yildan buyon ya’ni u tashkil topgandan buyon huquqiy urf odatlar keng 
rivoj topib keldi. Island huquqi manbalarining bugungi tizimini Konstitutsiyasi, Kodekslar, qirollar 
chiqargan ayrim qonunlar tashkil etadi.
Norvegiyadagi huquqiy urf-odatlarning yozma nusxalari 12 asrga to’-ri kelgan.Masalan 
1150 yildagi «Gulating qonunlari», 1190 yildagi «Frostating qonunlari» hozirgi kunga qadar to’laligacha 
saqlanib qolgan. Norveg huquq tizimida qonun chiqaruvchi maqsadini aniqlashga yordam beruvchi 
huquqshunos olimlarning qonun moddalari sharhiga yoxud sud hukmlariga katta ahamiyat beriladi. 
Finlyandiya huquqi tarixida shved davlatining 1734 yilgi Asosiy qonunlar to’plami 
muhim ahamiyatga ega.rus shved urushi natijasida Rossiyaga qo’shib olingan yerlarda ham shved fin
qonunlari o’z kuchini saqlab qolgan.SHu bilan birga shimol davlatlarining 1870 yildan boshlangan 
o’zaro yaqinlashuv jarayoni ham Fin qonunchiligi rivojiga katta ta’sir ko’rsatdi.1919 yilga kelib 
mamlkata Shimoliy davlatlar hamjamiyatiga rasmiy ravishda qo’shilgan. 
Shvetsiyada hozirgi zamon huquqiy tizimiga 1734 yilgi qonun bilan asos solingan. Bu 
yerda urf odatlar va sud pretsedentlari ham manba hisoblanadi. Skandinaviya huquqiy oilasining o’ziga 
xos jihati huquq retsepsiyasining keng qo’llanilishidir. Masalan SHvetsiyada qabul qilingan muayayn bir 
qonun, agarda Norvegiya davlati uchun ma’qul deb topilsa, ya’ni parlamenti tomonidan ma’qullansa, 
ushbu qonun Norvegiyada ham kuchga kiradi. 
O’zbekiston mustaqil davlat bo’lib, o’zining tizimiga ega. Huquq tizimini asosini va 
uning yangilanishini 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining davlat 
mustaqilligi asoslari to’g’risidagi qonun, O’z r Konstitutsiyasi va boshqa bozor iqtisodiga utish 
to’g’risidagi normativ huquqiy hujjatlar tashkil qiladi. Huquq tizimi jamiyat taraqqiyoti mahsuli sifatida 

---

hayot talablariga muvofiq ravishda o’zgarib boradi. Shu bilan birga huquq tizimini tashkil topish va 
rivojlanishi ob’yektiv holda bo’lib, uning huquqiy normalar, huquq institutlari va huquq sohalariga 
ajratish ham ob’yektiv harakterdagi tamoiylariga asoslanadi. Shuning uchun O’zbekiston iqtisodiy, 
siyosiy, madaniy va huquqiy sohada islohatlar o’tkazib uning tizimiga kiruvchi huquq sohalari 
yangilanib, rivojlanib bormokda. 
O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat bo’lib, jaxonda rivojlangan davlatlar va sharqona milliy urf-
odatlar asosida ko’pgina yangi qonunlar qabul qiladi. Jumladan mulk to’g’risida, davlat tasarrufidan 
chiqarish va hususiylashtirish to’g’risida va boshqa bozor iqtisodiga utish bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina 
qonunlar. Bular O’zbekiston Respublikasining huquq tizimini umumiy va hsusiy huquqka bo’linishiga 
olib keladi. Burjuaziya huquq fanida uning huquq tizimi umumiy va hususiy huquqka bo’linadi. 
Huquqning bunday bo’linishiga qadimgi Rim olimi Ulpian asos solgan. Bu nazariya hozirgacha 
burjuaziya davlatlarida saqlanib, burjuaziya olimlarining fikricha huquqning bunday bo’linishi tabiiy 
bo’lib, shahs bilan davlat o’rtasidagi va hususiy mulkka asoslangan ijtimoiy munosabatlardan kelib 
chiqqan. Umumiy huquq davlatga taalukli bo’lib unga davlat huquqi, jinoyat huquqi, ma’muriy huquq 
sohalari kiradi. Hususiy huquq alohida shahslarga taalukli bo’lib, unga fuqarolik huuki, oila va nikoh 
huquqi, savdo huquqi va boshqa huquq sohalari kiradi. 
Sobiq sovet davlatida huquqning umumiy va hususiy huquqka bo’linishini tan olinmadi. Chunki, 
huquqning bunday bo’linishi hukmron ekspluatatorlar sinfiga hizmat qiladi deb Demak, huquq tizimi 
jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tuzilishi bilan belgilangan, ob’yektiv harakterga ega bo’lgan bir 
turdagi ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi huquqiy normalar huquq institutlari va huquq 
sohalaridan iborat. Har bir huquq sohasiga ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi predmet va 
usullariga ega. 
O’zbekiston Respublikasining asosiy huquq sohalari quyidagiarldan iborat. 
Konstitutsiyaviy huquq bu huquq sohasi O’zbekiston Respublikasida davlat 
hokimiyatini amalga oshiish shaklini, fuqarolarning huquqiy holatini, inson huquqlari va erkinliklarini 
kafolatlovchi huquqiy normalarni, ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi shaklini Oliy majlis, Prezident va 
Vazirlar mahkamasi faoliyatini saylov tizimi, Proko’ratura, moliya va kredit, mudoffa va havfsizlikka oid 
huquqiy normalar yig’indisidir. Bu huquqning manbai mustaqil O’zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasi, turli qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlardir. 
Ma’muriy huquq O’zbekiston davlatini boshqarishni, uning organlarining tashkil topish tartibini, faoliyat 
va tamoiyllarini , davlat hizmatini utash shartlarini, davlatni boshqarishda fuqarolarning huquq va 
burchlarini urgatadi. Bu huquqning manbai O’zining ma’muiy huquqbuzarlik to’g’risidagi kodeksi, 
Prezident farmonlari, qaror, farmoishlari va boshqa normativ hujjatlardir. 
Moliya huquqi - O’zbekistonda davlat pul muomilasini va moliyaviy foliyatini belgilash, kredet berish, 
sugo’rta, zayomlarni tarkatish va ularga yutuk berish, banklarga rahbarlik q’ilishga oid huquqiy nurmalar 
yig’indisidir. Moliya huquqining nurmalari O’zRning Kanisitututsiyasida byodjet to’g’risidagi qonunda 
banklar va bank foliyati to’g’risidagi qonunda va boshqa narmatuv huquqiy hujjatlarda 
mustahkamlangan.
Fukoralik huquqi-aholining moddiy va manaviy ehtiyojlarini kondirish 
uchundavlat organlari, jamoat birlashmalari bilan fukoralar o’rtasidagi mulkiy (malum kimmatga ega 
bo’lgan buyum, ashyolar) va mulkiy bo’lmagan shahsiy (fukoraning nomi, shakni, kadr kimmati) 
munosabatlarini tartibga soladigan huquqiy nomalar yig’indisidir.
Fukoralik huquqining normalari O’zRning Konstututsiyasida, fukoralik to’g’risidagi qonunda va 
O’zRning Fukoralik Kodeksida ifodalangan.
Mehnat huquqi-hodimlarni mulkchilikni barcha shaklidagi korhonilar, 
muassasalar, tashkilotlarda va fukoralarning mehnat shartnomasi buicha ishlayotgan jismoniy 
shahslarning mehnat q’ilishga oid munosabatlarni urgatadi. Bu huquq nurmalari O’zRning 
Konistututsiyasida, O’zRning Mehnat Kodeksi bilan tartibga solinadi.
Yer huquqi-davlat mulki bo’lgan yerdan, undagi urmonlardan va boshqa boyliklardan foydalanish va 
uning samaradorligini oshirish munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy nomalar yig’indisidir. Bu huquq 
nurmalar O’zRning Konstitutsyasi, Yer Kodeksida va boshqa yer to’g’risidagi nomatuv huquqiy hujjatlar 
bilan tartibga solinadi.

---

Suv huquq ahloki va halk hujaligi uchun suvdvn to’g’ri foydalanish va suv ob’yektlarini holatini 
yaxshilash munosabatlarini urgatadi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida, Suv kodeksida va 
boshqa suv to’g’risidagi qonunlarda aks ettirilgan. 
Oila fuqarolarning nikohda bo’lish shartlarini, er-hotin, ota-onalar, bolalar va oilaning boshqa a’zolari 
o’rtasidagi shahsiy va mulkiy farzandlikka olish, vasiylik, bolalarni tarbiyalash, nikohni bekor q’ilish, 
fuqarolik holati aktlarini kayd q’ilish tartibini va boshqa oila munosabatlarini huquqiy normalar bilan 
tartibga soladi. Bu huquq normalari O’zRning Konsttutsyasida va O’zRning Oila Kodeksida 
mustahkamlangan. 
Jinoyat huquqi -jamiyat uchun havfli bo’lgan qanday ijtimoiy havfli qilmishlar jinoyat ekanini aniqlaydi, 
jinoyat ekanini aniqlaydi, jinoyat sodir qilgan shahslarga jazo choralarini belgilaydi. Bu huquq sohasining 
manbai O’zRning Konstitutsiyasi O’zrning jinoyat kodeksidan iborat. 
Jinoyatni ijro etish huquqi sudi tomonidan aybdor deb topilgan shahslarga nisbitan jinoiy jazo choralarini 
ijro etish, jazoni utash tartibi va shartlarini, mahkumlarni ahlokini to’zatish va ularning kayta
tarbiyalaydigan huquqiy normalar yig’indisidir, Bu huquq manbai O’zRning jinoyatni ijro etish kodeksi 
va O’zRning Konstitutsiyasidir.. 
Jinoyat protsessual huquqi- sud , proko’ratura, tergov, surishtiruv organlari, advokatura va fuqarolar 
uchun jinoiy ishlarni ko’rish tartibii urgatadi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida va 
O’zRning Jinoyat protsessual kodeksida aks ettirilgan. 
Fuqarolik protsessual huquqi-sud tomonidan fuqarolik ishlarini ko’rayotganda taraflarning huquq va 
burchlarini belgilaydigan huquqiy normalar yig’indisidir. Bu huquq normalari O’zRning 
Konstitutsiyasida va O’zRning fuqarolik protsessual kodeksida aks ettirilgan . 
Hujalik protsessal huquqi- hujalik sudi tomonidan har hil shakldagi mulkka ega bo’lgan korhonalar,
jamoa hujalklari, hususiy korhonalar hamda O’zbekiston Respublkasi boshqa davlatlar o’rtasidagi hujalik 
nizolarini tartibga soladi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida va O’zRning hujalik 
protsessual kodeksida mustahkamlangan. 
Huquq tizimda har bir huquq sohasining paydo bo’lishi va rivojlanishi jamiyat iqtisodiy taraqqiyotining 
obyektiv qonuniyat lari bilan belgilanadi. Masalan; hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasi bozor 
iqtisodiga utish davrida hususiy mulk huquqi, savdo huquqi, hujalik huquqi, hujalik protsessual huquqi va 
boshqa yangi sohalari kiradi. Protsessual hukklarga jinoiy, fuqarolik va hujalik protsessual huquqi va 
boshqa yayengi huquq sohalari kiradi. Protsessual huquqlarga jinoiy, fuqarolik va hujalik protsessual
huquq sohalari kiradi, Moddiy va protsessual huquq sohalari bir biri bilan o’zviy bo’lhdir. 
Huquq tizimida halkaro huquq alohida urinni egallaydi, u biron davlatning huquq tizimiga kirmaydi. 
Halkaro huquq turli ijtimoiy sistemadagi davlatlar o’rtasidagi tinch-totuv yashash tamoiylariga va ular 
o’rtasidagi diplomatik va boshqa turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.
Xalkaro huquqning sub’yekti faqat davlatlar bo’ladi. Bu huquqning manbai turli halkaro shartnomalar, 
bitimar, konvensiyalar va boshqa halkaro normalar hisoblanadi. Halkaro huquqning halkaro umumiy va 
hususiy sohalari mavjud. Halkaro dengiz huquqi, halkaro havo huquqi, halkaro kosmos huquqi va boshqa 
huquq sohalari muhim rol uynaydi.
O’zbekiston mustaqil davlat bo’lib, o’zining tizimiga ega. Huquq tizimini asosini va uning 
yangilanishini 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi 
asoslari to’g’risidagi qonun, O’z r Konstitutsiyasi va boshqa bozor iqtisodiga utish to’g’risidagi normativ 
huquqiy hujjatlar tashkil qiladi. Huquq tizimi jamiyat taraqqiyoti mahsuli sifatida hayot talablariga 
muvofiq ravishda o’zgarib boradi. Shu bilan birga huquq tizimini tashkil topish va rivojlanishi ob’yektiv 
holda bo’lib, uning huquqiy normalar, huquq institutlari va huquq sohalariga ajratish ham ob’yektiv 
harakterdagi tamoiylariga asoslanadi. Shuning uchun O’zbekiston iqtisodiy, siyosiy, madaniy va huquqiy 
sohada islohatlar o’tkazib uning tizimiga kiruvchi huquq sohalari yangilanib, rivojlanib bormokda. 
Burjuaziya huquq fanida uning huquq tizimi umumiy va hususiy huquqqabo’linadi. Huquqning 
bunday bo’linishiga qadimgi Rim olimi Ulьpian asos solgan. Bu nazariya hozirgacha burjuaziya 
davlatlarida saqlanib, burjuaziya olimlarining fikricha huquqning bunday bo’linishi tabiiy bo’lib, shahs 
bilan davlat o’rtasidagi va hususiy mulkka asoslangan ijtimoiy munosabatlardan kelib chiqqan. Umumiy 
huquq davlatga taalukli bo’lib unga davlat huquqi, jinoyat huquqi, ma’muriy huquq sohalari kiradi. 

---

Hususiy huquq alohida shahslarga taalukli bo’lib, unga fuqarolik huuki, oila va nikoh huquqi, savdo 
huquqi va boshqa huquq sohalari kiradi. 
Sobiq sovet davlatida huquqning umumiy va hususiy huquqqa bo’linishini tan olinmadi. Chunki, 
huquqning bunday bo’linishi hukmron ekspluatatorlar sinfiga hizmat qiladi deb Demak, huquq tizimi 
jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tuzilishi bilan belgilangan, ob’yektiv harakterga ega bo’lgan bir 
turdagi ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi huquqiy normalar huquq institutlari va huquq 
sohalaridan iborat. Har bir huquq sohasiga ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi predmet va 
usullariga ega. 
O’zbekiston Respublikasining asosiy huquq sohalari quyidagiarldan iborat. 
Konstitutsiyaviy huquq bu huquq sohasi O’zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatini amalga oshiish 
shaklini, fuqarolarning huquqiy holatini, inson huquqlari va erkinliklarini kafolatlovchi huquqiy 
normalarni, ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi shaklini Oliy majlis, Prezident va Vazirlar mahkamasi 
faoliyatini saylov tizimi, Proko’ratura, moliya va kredit, mudoffa va havfsizlikka oid huquqiy normalar 
yig’indisidir. Bu huquqning manbai mustaqil O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, turli 
qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlardir. 
Ma’muriy huquq O’zbekiston davlatini boshqarishni, uning organlarining tashkil topish tartibini, faoliyat 
va tamoiyllarini , davlat hizmatini utash shartlarini, davlatni boshqarishda fuqarolarning huquq va 
burchlarini urgatadi. Bu huquqning manbai O’zRning ma’muiy huquqbuzarlik to’g’risidagi kodeksi, 
Prezident farmonlari, qaror, farmoishlari va boshqa normativ hujjatlardir. 
Moliya huquqi - O’zbekistonda davlat pul muomilasini va moliyaviy foliyatini belgilash, kredet 
berish, sugo’rta, zayomlarni tarkatish va ularga yutuk berish, banklarga rahbarlik q’ilishga oid huquqiy 
nurmalar yig’indisidir. Moliya huquqining nurmalari O’zRning Kanisitututsiyasida byodjet to’g’risidagi 
qonunda banklar va bank foliyati to’g’risidagi qonunda va boshqa narmatuv huquqiy hujjatlarda 
mustahkamlangan.
Fukoralik huquqi-aholining moddiy va manaviy ehtiyojlarini kondirish uchundavlat organlari, jamoat 
birlashmalari bilan fukoralar o’rtasidagi mulkiy (malum kimmatga ega bo’lgan buyum, ashyolar) va 
mulkiy bo’lmagan shahsiy (fukoraning nomi, shakni, kadr kimmati) munosabatlarini tartibga soladigan 
huquqiy nomalar yig’indisidir.
Fukoralik huquqining normalari O’zRning Konstututsiyasida, fukoralik to’g’risidagi qonunda va 
O’zRning Fukoralik Kodeksida ifodalangan.
Mehnat huquqi-hodimlarni mulkchilikni barcha shaklidagi korhonilar, muassasalar, tashkilotlarda va 
fukoralarning mehnat shartnomasi buicha ishlayotgan jismoniy shahslarning mehnat q’ilishga oid 
munosabatlarni urgatadi. Bu huquq nurmalari O’zRning Konistututsiyasida, O’zRning Mehnat Kodeksi 
bilan tartibga solinadi.
Yer huquqi-davlat mulki bo’lgan yerdan, undagi urmonlardan va boshqa boyliklardan foydalanish va 
uning samaradorligini oshirish munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy nomalar yig’indisidir. Bu huquq 
nurmalar O’zRning Konstitutsyasi, Yer Kodeksida va boshqa yer to’g’risidagi nomatuv huquqiy hujjatlar 
bilan tartibga solinadi.
Suv huquq ahloki va halk hujaligi uchun suvdvn to’g’ri foydalanish va suv ob’yektlarini holatini 
yaxshilash munosabatlarini urgatadi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida, Suv kodeksida va 
boshqa suv to’g’risidagi qonunlarda aks ettirilgan. 
Oila fuqarolarning nikohda bo’lish shartlarini, er-hotin, ota-onalar, bolalar va oilaning boshqa
a’zolari o’rtasidagi shahsiy va mulkiy farzandlikka olish, vasiylik, bolalarni tarbiyalash, nikohni bekor 
q’ilish, fuqarolik holati aktlarini kayd q’ilish tartibini va boshqa oila munosabatlarini huquqiy normalar 
bilan tartibga soladi. Bu huquq normalari O’zRning Konsttutsyasida va O’zRning Oila Kodeksida 
mustahkamlangan. 
Jinoyat huquqi -jamiyat uchun havfli bo’lgan qanday ijtimoiy havfli qilmishlar jinoyat ekanini 
aniqlaydi, jinoyat ekanini aniqlaydi, jinoyat sodir qilgan shahslarga jazo choralarini belgilaydi. Bu huquq 
sohasining manbai O’zRning Konstitutsiyasi O’zrning jinoyat kodeksidan iborat. 
Jinoyatni ijro etish huquqi sudi tomonidan aybdor deb topilgan shahslarga nisbitan jinoiy jazo choralarini 
ijro etish, jazoni utash tartibi va shartlarini, mahkumlarni ahlokini to’zatish va ularning kayta

---

tarbiyalaydigan huquqiy normalar yig’indisidir, Bu huquq manbai O’zRning jinoyatni ijro etish kodeksi 
va O’zRning Konstitutsiyasidir.. 
Jinoyat protsessual huquqi- sud , proko’ratura, tergov, surishtiruv organlari, advokatura va 
fuqarolar uchun jinoiy ishlarni ko’rish tartibii urgatadi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida 
va O’zRning Jinoyat protsessual kodeksida aks ettirilgan. 
Fuqarolik protsessual huquqi-sud tomonidan fuqarolik ishlarini ko’rayotganda taraflarning huquq 
va burchlarini belgilaydigan huquqiy normalar yig’indisidir. Bu huquq normalari O’zRning 
Konstitutsiyasida va O’zRning fuqarolik protsessual kodeksida aks ettirilgan . 
Hujalik protsessal huquqi- hujalik sudi tomonidan har hil shakldagi mulkka ega bo’lgan korhonalar,
jamoa hujalklari, hususiy korhonalar hamda O’zbekiston Respublkasi boshqa davlatlar o’rtasidagi hujalik 
nizolarini tartibga soladi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida va O’zRning hujalik 
protsessual kodeksida mustahkamlangan. 
Huquq tizimda har bir huquq sohasining paydo bo’lishi va rivojlanishi jamiyat iqtisodiy 
taraqqiyotining obьyektiv qonuniyat lari bilan belgilanadi. Masalan; hozirgi vaqtda O’zbekiston 
Respublikasi bozor iqtisodiga utish davrida hususiy mulk huquqi, savdo huquqi, hujalik huquqi, hujalik 
protsessual huquqi va boshqa yangi sohalari kiradi. Protsessual hukklarga jinoiy, fuqarolik va hujalik 
protsessual huquqi va boshqa yayengi huquq sohalari kiradi. Protsessual huquqlarga jinoiy, fuqarolik va 
hujalik protsessual huquq sohalari kiradi, Moddiy va protsessual huquq sohalari bir biri bilan o’zviy 
bo’lhdir. 
Huquq tizimida halkaro huquq alohida urinni egallaydi, u biron davlatning huquq tizimiga kirmaydi. 
Halkaro huquq turli ijtimoiy sistemadagi davlatlar o’rtasidagi tinch-totuv yashash tamoiylariga va ular 
o’rtasidagi diplomatik va boshqa turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.
Xalkaro huquqning sub’yekti faqat davlatlar bo’ladi. Bu huquqning manbai turli halkaro 
shartnomalar, bitimar, konvensiyalar va boshqa halkaro normalar hisoblanadi. Halkaro huquqning halkaro 
umumiy va hususiy sohalari mavjud. Halkaro dengiz huquqi, halkaro havo huquqi, halkaro kosmos 
huquqi va boshqa huquq sohalari muhim rolь uynaydi.