O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi

M: “Xizmat ko‘rsatish darjasining 
cheklangani, hududlarda muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilmalarning 
yaxshi rivojlanmagani, navigatsiya va infomarkazlar, malakali kadrlarning 
yetishmasligi alohida ta’kidlandi” (“Yoshlar ovozi”, 2017-yil 67-son) 
Ba’zi xil 
matkriallarda rus tilidan o‘zlashgan so‘zlarni qo‘llanar ekan ularning qavs ichida 
uni qaysi ma’noda qo‘llanganini ko‘rsatib o‘tiladi yoki aynan muqobil varianti 
qo‘llanadi. “Yoshlar ovozi” gazetasining 
“Yo‘lboshchiga yelkadosh yoshlar”, 
“Har bir murojaatga munosabat jiddiy”, “Odamlarning bunyodkorona 
mehnatini qadrlab, ularga munosib turmush sharoitini yaratish – eng muhim 
vazifamizdir”
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 69,74,95-sonlari)
kabi maqolalarining 
leksik tahlili shuni ko‘rsatadiki, ularda 50 % dan ko‘proq so‘zlar o‘zlashma 
qatlamga xosdir. Masalan:
“Har bir murojaatga munosabat jiddiy”
nomli 

---

18 
maqolasida jami 621 ta leksema qo‘llangan. Maqolada ishlatilgan so‘zlarning 90 
foizi bugungi o‘quvchi uchun tushunarli. Maqoladagi so‘zlarni “O‘zbek tilining 
izohli lug‘ati”
17
 bilan solishtirish orqali buni yanada aniqlashtirdik.
Ma’lumki, siyosiy nashrlardagi materiallarning bosh vazifasi adabiy til 
me’yorlarini saqlab borish, uslublar o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlash hamda 
xalq tili imkoniyatlarini yanada kengaytirishdan iborat. Buning uchun esa 
o‘zlashma so‘zlar tarkibini kengaytirish, xalq tilidagi so‘zlarning muqobil 
variantlarini faollashtirish va uning leksik imkoniyatlarini adabiy tilda 
mujassamlashtirish lozim. Ana shuni e’tiborga olgan holda hamda bugungi 
ijtimoiy-siyosiy islohotlarni barqarorlashtirish va jahon hamjamiyati o‘zaro 
hamkorlik aloqalarini mustahkamlash borasida o‘zlashma qatlam so‘zlardan 
unumli foydalaniladi. 
Siyosiy materiallar o‘z tabiatiga ko‘ra tasvirlayotgan voqea-hodisalar, 
siyosiy jarayonlar va xabarlarni dallillash, tahlil qilish ehtiyojidan kelib chiqib, 
internatsional so‘zlarni ishlatadi.
O‘zbek siyosiy publitsistikasining leksik-semantik xususiyatlarini 
belgilovchi bir qator omillar mavjud bo‘lib, asosiylari sifatida quyidagilarni 
ko‘rsatish mumkin: 
a) adabiy tilimizga muntazam ravishda rus va ingliz tillari ta’sirining kuchli 
bo‘lganligi, shuningdek rasmiy siyosiy nashrlar(internet sahifasi)ning ko‘p 
tillilik xususiyatini kasb etgani; 
b) mamlakat ijtimoiy-siyosiy nashrlari va internet tarmog‘idagi rasmiy 
siyosiy sahifalarning tarqalganligi; 
v) O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy-siyosiy hayotida xalqaro 
munosabatlarning tobora kengayib borishi; 
g) adabiy tilning me’yorlashtirib tartibga solinganligi. 
Siyosiy publitsistik asar xalq ommasining ijtimoiy-siyosiy doiraga daxldor 
qamrovli auditoriyasining mavjudligi bilan xarakterlanadiki, bu xususiyat uning 
17
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. – “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” давлат илмий нашриёти, 2007, 
5-жилдлик 

---

19 
tili rasmiy bo‘lishini taqozo qiladi. Mazkur talab publitsistlar oldiga anchagina 
murakkab vazifalar qo‘yadi. Bu yo‘nalishdagi materiallar tahlili va iste’molida 
lug‘atimizga o‘zlashgan qatlam va yangi kirib kelayotgan so‘zlarni ko‘zdan 
kechirgan holda, bunday so‘zlarning o‘zbekcha muqobili bo‘lmaganlarini olib 
qolish, ularning tilimizdagi ma’no o‘zgarishini belgilash, keraksizlaridan voz 
kechish masalasidir. 
Shuningdek, siyosiy gazeta materiallari tilini leksik va semantik xususiyatlarini 
misollar orqali aniq farqlarni kuzatish mumkin. Bu farqlar dastlab ayrim leksik 
vositalarni qo‘llashda ko‘zga tashlanadi. Ba’zi so‘zlar, asosan, ruscha-
iternatsional so‘zlar, xalqqa hali tanish bo‘lmaganligi, omma yoppasiga og‘zaki 
nutqda, hatto, jonli so‘zlashuvda keng foydalanilmagan bo‘lsada gazeta tilida 
qo‘llana boshladi: