O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Analogiya 
Analogiya (grek. – moslik, о‘xshashlik) bavosita xulosa chiqarishning bir 
turidir. Deduktiv xulosa chiqarishda fikr umumiylikdan juz’iylikka qarab, 
induksiyada juz’iylikdan umumiylikka qarab harakatlansa, analogiyada bir juz’iy 
holatdan boshqa juz’iy holatga qarab harakatlanadi. 
Analogiyada predmetlarning о‘xshash xossalariga asoslanib xulosa chiqariladi. 
Tabiat va jamiyatda obyektiv turli-tumanlik bilan bir qatorda, obyektiv о‘xshashlik 
ham mavjud. Ular inson ongida о‘z ifodasini topadi. Obyektiv reallikning turli 
sohalariga oid qonun va qoidalar tuzilishi jihatidan о‘xshash bо‘lsa, ular aks ettirgan 
voqelikdagi turli narsa va hodisalar ham ma’lum ma’noda о‘xshash bо‘ladi. 
Analogiya bо‘yicha xulosa chiqarish obyektiv reallikning cheksiz kо‘rinishlari 
hamda unda mavjud bо‘lgan turli sistemalarning xossalari, munosabatlari, tarkibidagi 
о‘xshashliklarga asoslanadi. Masalan, sayyoralar, davlatlar, ijtimoiy tuzumlar 
mohiyatida о‘xshashlik bor. Bilishda muhim va nomuhim xossalar о‘xshashligi 
asosida analogiya bо‘yicha xulosa chiqariladi. 
Analogiya vositasida bir predmetdan (modeldan) boshqa predmetga (prototipga) 
axborot о‘tkaziladi. Xulosa asoslari modelga, xulosa prototipga taalluqli bо‘ladi. 
Masalan, qadimgi greklarning «Dedal va Ikar» afsonasida aytilishicha, ota va bola 
qullikdan ozod bо‘lish uchun о‘zlariga qanot yasashadi va uchib ketishadi. Bunda 
xulosa chiqarish quyidagi kо‘rinishda bо‘ladi: 
Qush tirik mavjudot, uning qanoti bor, u uchadi. 
Inson ham tirik mavjudot, uning qanoti yо‘q, u uchmaydi. 
Insonning ham qanoti bо‘lsa, u, ehtimol, uchadi. 
Analogiya bо‘yicha xulosa chiqarish boshqa xulosa chiqarishlar kabi asos, 
xulosa va asos bilan hamda xulosa о‘rtasidagi mantiqiy aloqadan iboratdir. Uning 
xulosasi ehtimoliy shaklda bо‘lib, keyingi tekshirishlarni talab qiladi. Aniq 

---

310 
asoslardan ba’zan aniq, ba’zan ehtimoliy xulosa chiqadi. 
Analogiya о‘zining obyektiv asosiga ega. Bular predmetlar, ularning xossalari 
о‘rtasidagi aloqa va munosabatlardir.