O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti navoiy viloyati o`rta maxsus kasb hunar

6-jadval – Ayrim nisbiy va logarifmik kattaliklar va ularning birliklari 
 
Kattaliklar nomi 
Birlik 
Nomi
Belgisi 
Qiymati 
1 
2 
3 
4 
1. . Nisbiy kattalik (fizikaviy
kattalikning boshlang`ich kattalik 
deb qabul qilingan bir xil nomli 
ikkinchi fizikaviy kattalikka 
o`lchamsiz nisbati): FIK; nisbiy
cho`zilishi; nisbiy zichlik; 
deformatsiya; nisbiy dielektrik va 
magnit sindiruvchanliklari; magnitga 
moyilligi; komponentning
massaviy ulushi; komponentning
molyar ulushi va boshqalar.
Birlik
foiz 
promille
milliondan 
bir ulushi
milliarddan 
bir ulushi
1
%
‰ 
ppm 
ppb
1
1•10
-2 
1•10
-3 
1•10
-6
1•10
-9

---

56 
1 
2 
3 
4 
2. Logarifmik kattalik (fizika-
viy kattalikning boshlang`ich
kattalik deb qabul kilingan bir xil 
nomli ikkinchi fizikaviy kattalikka 
o`lchamsiz 
nisbatining 
logarifmi): 
tovush 
bosimining 
darajasi;
kuchayish; kamayish va boshqa-lar2
).
bel 
1)
detsibel 
В
dB
1 В = lg (P
2
/P
1
) P
2
= 10 P
1
bo`lganda, 1 В = 2 lgх 
х(F
2
/F
1
) , F
2
= 
10
F
1 
bo`lganda, bu erda P
2
, P
1
– 
nomdosh energetic 
kattaliklar (quvvat, 
energiya, energiya zichligi 
va boshqalar);
F
2
, 
F
1
- nomdosh «kuch» 
kattaliklar (kuchlanish,
tok, maydon
kuchlanganligi va 
boshqalar) 0,1 V
3. Logarifmik kattalik (fizika-
viy kattalikning boshlang`ich katta-
lik deb qabul qilingan bir xil
nomli ikkinchi fizikaviy kattalik-
ka o`lchamsiz nisbatining logarifmi): 
tovush balandligi darajasi 
fon 
phon
1 phon chastotasi 1000 Hz 
va tovush bosimining
darajasi 1 dB bo`lgan
tovush balandligi bilan bir 
xil bo`lgan tovush 
balandligini darajasi
4. Logarifmik kattalik (fizika-
viy kattalikning boshlang`ich katta
lik deb qabul qilingan bir xil
nomli ikkinchi fizikaviy kattalik-
ka o`lchamsiz nisbatining logarifmi) 
oktaba 
dekada 
oct
dek
1 oct = log
2
(f
2
/f
1
)
f
2
/f
1
= 2 bo`lganda;
1 dek = Ig (f
2
/f,)
f
2
/f
1
= 10 bo`lganda,
bu erda f
2
, f
1
- chastotalar 
5. Logarifmik kattalik (fizika-
viy kattalikning boshlang`ich katta-
lik deb qabul qilingan bir xil
nomli ikkinchi fizikaviy kattalik-
ka o`lchamsiz nisbatining natural lo-
garifmi) 
neper 
Np
1 Np = 0,8686.. . 
В = 8,686... dB
Oltinchi jadvalga izoxlar: 
1. Ikkita signalni quvvatlar darajasini yoki amplitudasining farqlarini logarifmik 
birliklarda ifodalashda xamma vaqt quvvatlar nisbati va ularga mos tebranishlar 
amplitudalari nisbati oralarida kvadratik bog`lanish mavjud, chunki signal 
parametrlari bir xil yuklama Z uchun aniqlanadi, ya'ni,
1
2
2
1
2
2
/
/
/
2
1
2
2
P
P
F
F
Z
F
Z
F


Avtomatik rostlash nazariyasida ko`pincha RchikG`Rkir nisbati logarifmini 
aniqlaydilar. Bu xolatda quvvatlar nisbati va ularga mos kuchlanishlar nisbati 
oralarida kvadratik bog`lanish mavjud emas. Shunday bo`lsada oldindan amalda 
qo`llanib kelayotgan logarifmik birliklari, quvvatlar nisbati va ularga moye 
tebranishlar amplitudalari nisbati oralarida kvadratik bog`aanish mavjud bo`lmagan 
taqdirda xam, «bel» birligini quyidagicha aniqlash qabul qilingan: 

---

57 
1 V = lg (R
chik
G` R
kir 
) P
chik
= 10R
kir
bo`lganda 
1 V = lg (F
chik
G` F
kir
) F
chik
=
10
F
kir
bo`lganda. 
Kuchlanishlar va quvvatlar orasidagi bog`liklikni aniqlash, agar shunday 
masala qo`yilsa, elektrik yoki boshqa zanjirlarni taxlil qilish yo`li bilan xal qilinadi. 
2. MEK 27-3 xalkaro standartiga muvofik boshlang`ich kattalikni ko`rsatish 
kerak bo`lgan taqdirda uni qiymatini logarifmik kattalik belgisidan keyin qavsda 
joylashtiriladi, masalan, tovush bosimi satxi uchun: Lp (re 20 μPa) = 20 dB (re — 
reference so`zini bosh xarflari, ya'ni, boshlang`ich). Qiska shaklida yozish xolatda 
boshlang`ich kattalik qiymati qavsda satx, qiymatidan keyin ko`rsatiladi, masalan, 20 
dB (re 20 μPa) [5].