O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Mahsulot sifatining xususiy ko’rsatkichlari.
Xususiy ko’rsatkichlari meva va sabzavotlar biologiyasining o’ziga xosligi bilan 
asoslanadi. Bularga quyidagilar kiradi: meva va sabzavotlarning pishib etilganlik darajasi, karam 
boshlarining zichligi va tozalanganlik darajasi, bosh piyozlarda po’stining qalinligi, qayta 
ishlanadigan kartoshkalarda kraxmal miqdori va boshqalar. 
Pishganlik darajasi.
Bu ko’rsatkich olma, nok, pomidor kabi qishloq-xo’jalik 
mahsulotlarining iste’mol qiymati va saqlanuvchanligi tavsiflaydi. Bunday mevalar va 
sabzavotlar saqlaganda etiladigan qishloq xo’jalik mahsulotlari qatoriga kiradi. 
Erta pishar va kech pishar olmalarni uzishda va saqlashda ularning pishganlik darajasi 
muhim hisoblanadi. Kech pishar olmalarning a’lo, 1-chi va 2-chi navlarida ularning pishganlik 
darajasi bir xil bo’lishi standartlarda belgilangan. Bu tur olmalarning faqat 3-navlaridagina 
pishganlik darajasi har xil bo’lishiga yo’l qo’yiladi. Kech pishar olmalarning hamma tovar 
navlarida ham pishmagan ko’m-ko’k olmalar hamda juda pishib ketgan olmalar bo’lishiga yo’l 
qo’yilmaydi. 
Saqlanuvchanligi yaxshi bo’lmagan va iste’mol qiymati past bo’lgan olmalarni saqlashga 
joylashtirish va sotish jarayonlarida ularning pishib etilganlik darajasiga talab qo’yilishi shart 
emasligi standartlarda ko’rsatib o’tilgan. 
Pomidorlarning pishib etilganlik darajasi ularning rangiga qarab aniqlanadi (qizil, 
binafsha, sut rangli, sariq va hokazo). Pomidorlar qaysi maqsadlarda ishlatilishiga qarab, ularni 
turli pishganlik darajasida terib olinadi. 
Ko’pchilik meva va sabzavotlar uchun pishganlik darajasi alohida ko’rsatkich sifatida 
ajratilib ko’rsatilmasdan ularning kompleks ko’rsatkichi bo’lgan «tashqi ko’rinishi» 
ko’rsatkichida qaraladi. 
Meva va sabzavotlarning ayrimlari uchun esa pishganlik darajasi ichki tuzilishi bilan 
xarakterlanadi. Bunday meva va sabzavotlarga qovun, tarvuz, bodring, baqlajon, lavlagi, 
sholg’om kabilarni kiritish mumkin. Masalan, lavlagilar etining rangi, kesimining holati, 
ulardagi xalqalarning oq yoki binafsha rangiga qarab sifati haqida xulosa chiqarish mumkin 
bo’ladi. Lavlagilar kesimida qancha oq xalqalar ko’p bo’lsa, ularda rang beruvchi moddalar 
yaxshi sintez bo’lmagan va iste’mol xossalari ham shuncha past deb xulosa qilinadi. 
Meva va sabzavotlar uchun xususiy ko’rsatkichlardan yana biri ularning kimyoviy 
tarkibi bo’yicha ko’rsatkichlarning o’rnatilishi hisoblanadi. Masalan, qayta ishlash uchun 
mo’ljallangan kartoshkalar tarkibida kraxmal miqdorining 12-15% dan kam bo’lmasligining, 

---

7 
yoinki yong’oqlarda namlikning 6-10% dan ortiq ortiq bo’lmasligining ko’rsatilishi buning 
yaqqol namunasidir. Boshqa ho’l mevalar va sabzavotlar uchun esa ularning kimyoviy tarkibi 
bo’yicha talablar stardartlarda o’z aksini topmagan. Lekin, ba’zi bir sabzavotlar uchun esa 
ularning sifatiga ta’sir ko’rsatuvchi ma’lum bir moddalarning miqdori keltiriladi. Masalan, 
kartoshkalarda solanin miqdorining chegaralanishi aynan shundan dalolat beradi.