|
Shinto mifologiyasi
Shinto mifologiyasining asosiy manbalari yuqorida aytib o'tilgan "Kojiki" va
"Nihongs" to'plamlari bo'lib, ular mos ravishda bizning eramizning 712 va 720
yillarida yaratilgan. Ularga avval avloddan avlodga og'zaki ravishda etkazilgan va
qayta ko'rib chiqilgan afsonalar kiritilgan. Kojiki va Nixonga yozuvlarida
mutaxassislar Xitoy madaniyati, mifologiyasi va falsafasining ta'siriga e'tibor
berishadi. Ko'pgina afsonalarda tasvirlangan voqealar "xudolar davri" deb
nomlangan - dunyoning paydo bo'lishidan to to'plamlarni yaratilishidan bevosita
oldingi davrgacha bo'lgan vaqt oralig'ida sodir bo'ladi. Afsonlar xudolar davrining
davomiyligini aniqlamaydi.
Xudolar davrining oxirida,
imperatorlarning
hukmronlik qilish davri - xudolar avlodlari. Qadimgi imperatorlarning hukmronligi
voqealari afsonalar to'plamini to'ldiradi. Ikkala to'plam ham bir xil afsonalarni
tasvirlaydi, ko'pincha turli shakllarda. "Nihongi" da, bundan tashqari, har bir
afsonada bir nechta variantlar ro'yxati keltirilgan.
Ilohiy juftlikning oxirgisi Izanagi va Izanami haqidagi hikoya Shintoning
dunyoqarashini tushunish uchun juda yaxshi dalildir. Ular Onnogoro orolini -
butun erning O'rta ustunini yaratdilar va o'zlari o'rtasida nikoh qurdilar, er va xotin
33
bo'ldilar. Ushbu nikohdan Yaponiya orollari va ular yashagan ko'plab kami paydo
bo'ldi. Izanami, olov xudosini tug'dirib, kasal bo'lib qoldi va bir muncha vaqt
o'tgach vafot etdi va Zulmat eriga ketdi. Izanagi tushkunlikka tushib, Olov
Xudosining kallasini kesib tashladi va uning qoni yangi kami avlodlarini tug'dirdi.
Qayg'u chekayotgan Izanagi ayolini uni Osmon Osmoniga qaytarish uchun
ergashdi, ammo Izanami uning chirishini topdi, ko'rganidan dahshatga tushdi va
zulmat eridan qochib, unga kirish joyini tosh bilan to'sib qo'ydi. Uning parvozidan
g'azablangan Izanslar kuniga ming kishini o'ldirishga va'da berishdi; Bunga
javoban Izanagi har kuni mehnat qilayotgan bir yarim ming ayol uchun kulba
qurishini aytdi. Ushbu hikoya Shintoning hayot va o'lim haqidagi g'oyalarini
mukammal tarzda etkazadi: hamma narsa o'likdir, hatto xudolar ham, o'liklarni
qaytarishga urinishning ma'nosi yo'q, lekin hayot barcha tirik mavjudotlarning
qayta tug'ilishi orqali o'limni engib chiqadi.
Izanagi va Izanami afsonalarida tasvirlangan vaqtlardan beri afsonalar
odamlarni eslashni boshlaydi. Shunday qilib, Shinto mifologiyasi odamlarning
tashqi ko'rinishini Yaponiya orollari paydo bo'lgan vaqtga ishora qiladi. Ammo
o'z-o'zidan, afsonalarda odamlarning paydo bo'lishi lahzasi aniq qayd etilmagan,
odamning yaratilishi haqida alohida afsona yo'q, chunki Shintoning g'oyalari
odamlar va kami o'rtasida keskin farq qilmaydi.
Qorong'ulikdan qaytgan Izanagi daryo suvlarida cho'milish bilan o'zini
pokladi. U cho'milayotganida uning kiyimidan, zargarlik buyumlaridan va undan
oqib chiqadigan suv tomchilaridan ko'plab kami paydo bo'ldi. Boshqalar qatorida,
Izanagining chap ko'zini yuvib yuborgan tomchilardan Izanagi yuqori Osmon
tekisligini bergan quyosh ma'budasi Amaterasu paydo bo'ldi. Burunini yuvgan suv
tomchilaridan bo'ron va shamol xudosi Dengiz tekisligini olgan Susanoo.
Dunyoning qismlarini o'zlarining ixtiyoriga olgan holda, xudolar urush qila
boshladilar. Birinchisi, Syuzanu va Amaterasu o'rtasidagi mojaro - bu uning
singlisiga borgan birodarimiz o'z mulkida zo'ravonlik va beg'arazlik bilan o'zini
tutdi va oxirida Amaterasu dunyoni zulmatga olib boradigan samoviy g'arazgohga
tushib qoldi. Tangrilar (afsonaning yana bir talqiniga ko'ra - odamlar) Amaterasuni
34
qushlardan, raqs va baland ovozda qahqaha yordamida tortib olishdi. Syuzan o'zini
qurbon qildi, ammo baribir Oliy Osmon tekisligidan quvib chiqarildi va Xonshu
orolining g'arbiy qismida joylashgan Izumo o'lkasida joylashdi.
Kannushlik vazifasi nasldan naslga o‘tadi. Hozirgi vaqtda yaponlarning ko‘pi
sintoizm bilan buddizmni teng ko‘rib, har ikkala dinga e‘tiqod qiladi. Hayotiy
marosimlar: tug‘ilish, nikoh kabilar sintoizm ibodatxonalarida bajaril-sa, dafn etish
va marhumni xotirlash marosimlari buddizm ibodatxonalarida o‘tkaziladi.
Sintoizm bilan buddizmning bir-biriga ta‘siri kuchli. Sintoistlar buddizm
dini uchun ibodatxonalar qurish bilan qanoatlanmadilar, balki o‘rta asrlarga kelib
sinto-budda qo‘shma ibodatxonalari vujudga kela boshladi. Sintoizmning o‘ziga
xos xususiyati o‘zi targ‘ib qilgan xudoga sig‘inish, boshqa millat kishilarining bu
dinga sig‘inishini man‘ etishdan iborat. Sintoistlarning muqaddas kitobi
bo‘lmagan, ammo ibodatxonalarda yozilgan diniy afsonalar uchrab turadi. VII
asrga kelib og‘zaki diniy afsonalar asosida «Kodziki» («Qadimgi ishlar
to‘g‘risidagi yozuvlar») nomli diniy kitob paydo bo‘ldi, unda asosan imperatorlar
sulolasining kelib chiqishi ilohiylashtirildi. VIII-X asrlarda sig‘inish qoidalari
ishlab chiqildi va xudolar nomi ro‘yxatga olindi. 1886 yildan 1945 yillargacha
sintoizm Yaponiyaning davlat dini hisoblandi. Natijada dinning tuzilishi ham
o‘zgardi, ilohiy ruhlar o‘rniga imperator shaxsi ulug‘landi.
XIX asrning oxirlariga kelib bu din o‘zining avvalgi obro‘sini yo‘qota
boshladi. Sintoizm dini 1945 yilda davlat-dan ajratib qo‘yildi. Bunga asosiy sabab
yaponiyaning ikkinchi jahon urushida engilishi edi. Imperatorning obro‘si tushgan-
ligi bu dinning ham mavqeini tushishini bildirdi. Chunki yakka xudo osmonda,
erda esa uning ramzi imperator xokimiyati edi. Hozirgi davrda sintoizm diniga
e‘tiqod qilayotgan yaponlar uncha ko‘p emas, ammo bu dinning zamonga
moslashtirishga harakat kuchlidir.
Sintoizm ahloq nuqtai-nazaridan ibratli din bo‘lib, u bilimli, intizomli, milliy
g‘urur, vatanni sevish kabi insoniy fazilatlarni, qadriyatlarni ulug‘laydi.
Ma‘lumki, ana shu ahloq millat rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘ldi.
Natijada Yaponiya urushdan keyingi yillarda har jihatdan rivojlanib, dunyodagi
35
eng rivojlangan davlatga aylandi. Oqibatda 1980 yildan boshlab Yaponiyada yana
sintoizm dini qayta tiklandi. Tokio shahrida bosh ibodatxona ochildi, imperator
oilasi na shu ibodatxonaga borib ajdodlar ruhiga sig‘indi, qurbonlik marosimi
o‘tkazdi, ko‘p xayr-ehsonlar qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
