O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

mutlaq
va 
nisbiy o‘lchashlarga
bo‘linadi. 
Bir yoki bir nechta asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan 
foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita o‘lchash 
mutlaq o‘lchash
deb ataladi. 
Masalan, shtangensirkul yordamida bajarilgan o‘lchashlar mutlaq o‘lchashdir, chunki 
unda o‘lchanayotgan kattalik qiymati bevosita olinadi. 
Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini 
o‘lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattaligi deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha 
o‘lchash 
nisbiy o‘lchash
deb ataladi. Masalan, haroratni termoelektr effektdan 

---

11 
foydalanishga asoslangan o‘lchash yoki massani tortish usuli bilan, ya’ni massaga 
mutanosib bo‘lgan og‘irlik kuchidan foydalanish usuli bilan o‘lchash nisbiy 
o‘lchashdan
iborat. Nisbiy o‘lchashdan katta aniqlik zarur bo‘lgan hollarda 
foydalaniladi. 
O‘lchashlar o‘lchash asosini aniqlab beradigan fizik hodisalarga asoslanib olib 
boriladi. Masalan, moddaning kengayishi bo‘yicha haroratni o‘lchash, 
muvozanatlashtiruvchi suyuqlik ustunining ko‘tarilishi bo‘yicha siyraklanish 
(vakuum)ni o‘lchash. O‘lchashning biror asosini amalga oshirish uchun turli texnik 
vositalar qo‘llaniladi.
O‘lchashlarda qo‘llaniladigan va normallashgan metrologik 
xossalarga ega bo‘lgan texnik vositalar 
o‘lchash vositasi
deyiladi. O‘lchash asosi va 
vositasini belgilab beradigan usullar majmui 
o‘lchash usuli
deyiladi. 
O‘lchashlarda bevosita baholash, differensial, o‘lchov bilan taqqoslash va nol 
(kompensatsion) usullar keng tarqalgan.