O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan

O’zbekiston respublikasi avtomobillashtirish va yo’l tarmoqlarining o’sish ko’rsatkichlari

Butun dunyoda avtomobillar soni kundanko’nga ko’payish kuzatilmoqda. Bunday holat birinchi navbatda O’zbekiston Respublikasiga xosdir. O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin mamlakat iqtisodiyotini kuchaytirish maqsadida avtomobilsozlik sanoatini rivojlantirib, Andijon viloyatining Asaka shahrida Janubiy Koreya bilan hamkorlikda «O’zDEUavto» qo’shma korxonasida yengil avtomobillar ishlab chiqaradigan zavod qurilib, 1996 yildan boshlab Tiko, Neksiya, Damas va 2001 yilning avgust oyidan esa Matiz rusumli avtomobillari ishlab chiqara boshladi. Ayni vaqtda zavod konveyeridan 250 ming avtomobil ishlab chiqarildi, uning 51 minggi eksport qilindi. Faqatgina 2000 yilda zavodda 30,7 ming dona avtomobil ishlab chiqarildi. SHuningdek, 1999 yil avgust oyila Samarqand shahrida Turqiya Respublikasi bilan hamkorlikda «Samkochavto» zavodida kichik hajmli avtobus va yuk avtomobillarini ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. SHunday qilib O’zbekiston Respublikasi dunyoga avtomobil ishlab chiqaradigan zavodga ega bo’lgan 26 davlat bo’lib kirdi.
Akademik O.V.Lebedev ma’lumotiga ko’ra O’zbekistondagi avtomobil zavodlaridan 2007 yilga kelib yiliga 350.000 avtomobil ishlab chiqarilib, undan 23 qismi eksport qilinadi. Umuman O’zbekiston Respublikasida 1996 yildan boshlab xususiy sektorda avtomobil transportining soni yildanyilga ortib bormoqda va bu o’sish ko’rsatkichi keyingi olti yil ichida o’rtacha 5% tashqil etdi (1.1jadval).

Yillar	1996	1997	1998	1999	2000	2001
Xususiy sektordagi avtomobillar soni	808736	865700	926670	969890	1014420	1038335

Avtomobillashtirish jamiyatning iqtisodiy yuksalishiga ijobiy ta’sir qilish bilan birga, qator salbiy oqibatlarni ham keltirib chiqarmoqdaki, ularni hal qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Avtomobillashtirishning salbiy oqibatlari yo’ltransport

hodisalari natijasida ko’plab kishilarning halok bo’lishlari, (respublikamizda 2000 yil ularni soni 2128 taga yetdi) yoki tan jarohatlarini olishlari, (2000 yil ularni soni 11677 tadan oshib ketdi), shuningdek, yo’ltransport hodisalari natijasidagi ko’plab yetkazilayotgan moddiy zararlar, shahar ko’chalari, aholi yashaydigan joylardan o’tadigan yo’llar mintaqasidagi yuqori darajadagi shovqin, havo bassenlarining ifloslantirilishi, ko’chalarni to’xtab turuvchi avtomobillar tomonidan to’sib qo’yilishlari va nihoyat, transportlarning ushlanib qolishlari va harakat tezliklarining keskin tushib ketishidan iboratdir.
Past darajadagi harakat xavfsizligiga sabab bo’ladigan avtomobillar harakatining uchta o’ziga xos xususiyatlarini ko’rsatish mumkin:

1. 
   avtomobil transportining o’z ko’rsatkichlariga ko’ra mos keladigan avtomobiltransport foydalanish ko’rsatkichlariga ega bo’lgan avtomobil yo’llari bilan yetarli darajada ta’minlanmaganligi;
   
2. 
   avtomobillar harakatining yo’l harakatining boshqa qatnashchilaridan yetarli darajada ajratilmaganligi va piyodalarning harakatlanish madaniyatining pastligi;
   
3. 
   haydovchilik kasbining ommaviyligi va ular orasida past malakali, kam ko’nikmaga ega bo’lgan havaskor haydovchilarning ko’pligi.
   

Mamlakatimizdagi iqtisodiy tarmoqni rivojlantirishda yo’l sohasining roli katta bo’lib, u ishlab chiqarish sohasi va iqtisodiy mustaqillikni mustahkamlash va O’zbekiston Respublikasini jahon hamjamiyatiga faol kirib borishi natijasida uni yuqori darajadagi avtomagistrallar bilan ta’minlash transport kommunikatsiyalarining a’lo darajada rivojlantirishni talab etadi, bu esa birinchi navbatda avtomobil yo’llarining ustivor tarzda rivojlantirib borishni talab etadi.
O’zbekistonning jahon bozoriga chiqishi uchun transport yo’laklarini shakllantirish bo’yicha maqsadli tadbirlar o’tkazilmoqda hamda respublika va chet el yaqinuzoq mamlakatlari avtomobil yo’llari integratsiyasi va hamkorlik bo’yicha qator ishlar amalga oshirilmoqda. Bularga quyidagi transport yo’laklarini misol qilib ko’rsatish mumkin.

• 
  ToshkentAndijonO’shIrkishtimQashqarLyanьyunьganSHanxay;
  
• 
  ToshkentSamarqandBuxoroCHorjo’yAshgabatMashhadBenderAbbos;
  
• 
  TermezSHibirg’onMoymonaHirotQondoxorCHamanKvettaKarachi;
  
• 
  Qizil O’rdaUchquduqNukusToshhovuzAshgabadMashhadBenderAbbas.
  

Buyuk Ipak Yo’lining qayta tiklash bo’yicha bir nechta quyidagi xalqaro shartnomalar qabul qilindi:
Transkavkaz yo’lagini tashqil qilish to’g’risidagi Ozarbayjon, Gruziya, Turkmaniston, O’zbekiston o’rtasida 1996 yil may, 1998 yil sentyabr oylaridagi shartnomalar;
BMT hamkorligida 1997 yil aprel va 1998 yil fevral oylarida o’tkazilgan Xitoy Xalq Respublikasi (XXR), Qirg’iziston va O’zbekiston Respublikasi xukumatlari o’rtasidagi bitimlar;
O’zbekiston va Qirg’iziston Respublikasi xukumatlari o’rtasida 1998 yil aprelda «ToshkentO’shIrkishtom» avtomobil yo’lini loyihalash, qayta qurish va foydalanish bo’yicha bitim;
Toshkent shahrida 1999 yil aprel XXR, Ozarbayjon, Gruziya, Eron, Turkmaniston va O’zbekiston Respublikalari o’rtasidagi ishchi yig’ilishida
zamonaviy Ipak Yo’lining
«LanьyunьganQashqarToshkentTurkmanboshiBakuPotiBatumiKonstantsa»dan Rotterdamgacha boruvchi qismi bo’yicha o’zaro bayonnoma;
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 18 avgustdagi 396sonli «Avtotransport vositalarining katta tezlikdagi harakatini ta’minlovchi AndijonToshkentNukusQo’ng’irot xalqaro avtomagistrali qurilishini loyihalash to’g’risida»gi qarori;
Toshkent shahrida 1999 yil sentyabrda Buyuk Ipak Yo’lini tiklash bo’yicha navbatdagi xalqaro anjumanda pak Yo’li transport yo’lagini tiklash loyihasini amalga oshirish bo’yicha bayonnoma.
O’zbekiston Respublikasining avtomobil yo’llarini rivojlantirish bo’yicha tuzilgan istiqbollik rejasiga asosan mavjud avtomobil yo’llarining transportekspluatatsion sifatlarini yaxshilash borasida muntazam ravishda ish olib borilmoqda. Xususan ToshkentO’sh avtomobil yo’lining 110195 kilometrlarida katta hajmda qayta qurish ishlari o’tkaziladi va qisqa muddat ichida «Qamchiq» va
«Rezak» devonlarida umumiy uzunligi 2500 pm bo’lgan avtomobil yo’llari tonnellari qurildi va foydalanishga topshirildi.
O’zbekiston Respublikasi yetarli darajada zich avtomobil yo’llar tarmog’iga ega. 2000 yil 1 yanvar holatiga ko’ra Respublikamizdagi yo’llarning umumiy uzunligi 146347 km, shu jumladan, umum foydalanuvdagi avtomobil yo’llari 43467 km, ichki xo’jalik yo’llari 78606 km, shahar va tuman markazlari ko’chalari 13829 km, inspektor va asosiy yo’ldan ajralib chiqqan yo’llar 7420 km va boshqa yo’llar 3025 km ni tashqil qiladi. O’zbekiston hududlarining transport tarmog’i bilan ta’minlanish ko’rsatkichlari keltirilgan.
Respublikamizda umum foydalanuvdagi avtomobil yo’l tarmoqlarining o’sish ko’rsatkichlari 1995 yildan 2010 yilgacha atigi 2,6% ko’payadi, bu esa respublikada yo’l tarmoqlari yetarli faqat tez yurar avtomagistrallar va yirik shaharlarni aylanib o’tuvchi qurilishi zaruriyati borligidan dalolat beradi.