|
3. Xalq xo’jaligigi tarmoqlarining favqulodda vaziyatlarda barqarorligi ta`minlash
Ma`lumki, Xalq xo’jaligigi tarmoqlarining barqaror ishlashini ta`minlash, har kanday favqulodda vaziyatlarda (harbiy yoki tinchlik davrlarida) fuqaro muhofazasining asosiy vazifalardan hisoblanadi.
Favqulodda vaziyatlarda Xalq xo’jaligigi tarmoqlari barqarorligi deyilganda, ularning rejalashtirilgan mikdorda sifatli mahsulotlarni ishlab chikarishi yoki biror avariya natijasida shikastlangan ishlab chikarish korhonalarida juda kiska vaktda tiklash ishlari tushuniladi. Xalq xo’jaligigi tarmoqlarini barqaror ishlashiga kuyidagi omillar ta`sir etadi:
Tabiiy ofatlar, ishlab chikarish avariyalari, fojialar hamda umumiy kirgin kurollarining birlamchi va ikkilami ta`sir omillaridan ishchi hizmatchilarni muhofaza kilish;
YUkoridagi ta`sir omillariga inshootlar muhandisteh: komplekslarining chidamliligi;
Ishlab chikarish korhonalarini kerakli materiallar bilan (hom ashyo, yokilgi, gaz, suv, elektr kuvvati) barqaror ta`minlash; • Ishlab chikarish va fuqaro muhofazasini barqaror hamda surunkali boshkarish;
Ob`ektning ishlab chikarish tarmogi buzilgan joyida kJTIning tiklash ishlarini boshkarish darajasi.
YUkoridagi omillar nafakat inshootlarning barqarorligini ta`minlaydi, balki ularning darajasini ham oshiradi. SHu bababdan ham hozirgi davrda tinchlik davrdagi favquloddagi vaziyatlarda sanoat ishlab chikarish tarmoqlarining barqaror ishlashini ta`minlash katga ahamiyat kasb etadi.
Umuman olganda Xalq xo’jaligigi tarmoqlarining barqarorligiga 5 ta asosiy omillarni kullash orkali erishish mumkin:
a) Uz vaktida ogohlantirish;
b) Himoya inshootlarvdan foydalanish;
v) YAkka tartibda sakpovchi va tibiiy vositalardan foydalanish;
g) evakuatsiyani kullash;
d) Hom ashyo, materiallar, elektr kuvvati, gaz, suv bilan ta`minlash.
Favqulodda vaziyatlarda Xalq xo’jaligigi tarmoqlarining barqarorligini ta`minlash uslublari
Favqulodda vaziyatlarda (tinchlik va harbiy davrlarda) Xalq xo’jaligigi tarmoqlarining barqaror ishlashini ta`minlash yullari va usullari turli hidtsa bulib, har bir korhona bajaradigan ishlarining xususiyatlariga karab olib boriladi. Hozirgi bozor iktisodiyoti davrida, iktisodiy jihatidan eng kulay yulni tanlash, barcha korhona uz inshootini, fuqarolarni muhofaza kiluvchi ob`ekt sifatida, vaziyatni har tomonlama muhokama etib, keyin uning barqaror ishlashini ta`minlash yuli va usulidan foydalanishi kerak.
Inshootlar barqarorligini baholashda mahsus uslubiy kursatmalarga amal kilinadi. Xalq xo’jaligigi tarmoqparini, inshootlar barqarorligini baholashda, hisoblashda, kuyidagi kursatgichlardan foydalaniladi:
a) SHikastlantiruvchi kursatgichlarning eng yukori kiymati;
b) Inshootlar va ularning elementlari tavsifnomasi (kanaka material, kanday tartibda kurilgan, uning zilzila bardoshligi).
Odatda favqulodda vaziyatlarda inshootlarga ta`sir etuvchi omilar va ularning kiymati fuqaro muhofazasi shtabi tomonidan beriladi, agar unday ma`lumot kelmasa, u holda hisoblash yuli bilan shu erning uzida aniklanadi. Agar bu ma`lumotlarni shu erning uzida ham aniklash imkoni bulmasa, u holda bu ta`sir etuvchi omilarning tahminiy kiymatlari asosida kuchsiz, urtacha va kuchli shikastlantirish hududlarini aniklash mumkin.
Masalan, er silkinishidan (ballga karab), yadro kuroli ishlatilganda ta`sir etuvchi tulkinni hosil kiladigan ortikcha bosim (AR) kiymatiga karab inshootlarturli hil darajada shikastlanadi (20jadval).
Jumladan, er silkinishining 5, 6, 7, 8, 9 ballarida yoki kurolini ARf k 10, 20, 30, 40 KPA faktorlarida kimyo, kayta ishlash, radioelektrotehnika, meditsina va shunga sanoat korhonalarida shikastlanish ruy berishi mumkin. Mashinasozlik, ozik ovkat, metallurgiya va shunga uhshash korhonalarida esa er silkinishining 5,6,7,8,9, 10, 11 ballarida hamda 10, 20, 30, 40, 50, 60 KPA ortikcha bosim hosil dalinganda inshootlar talafotlanishi mumkin.
Albatta, bu ma`lumotlar yukoridagi sanoat korhonalar xususiyatlarini hisobga olgan holda kurilgan inshootlar sifatida karab, hulosa chikariladi.
Sanoat inshootlarining seysmik tulkinlar ta`siriga chidamlilik darajasini baholashda, uning elementlarida (tseh, uchastka, tizim) chikarilayotgan mahsulot, inshootlar har kaysi elementlarning omillari ta`sirida (bosim, tulkinlar) urtacha buzilishga chidamliligiga karab inshootni butun uzini chidamligi hakida hulosa chikariladi.
Odatda seysmik tulkinlar ta`sirida buzilgan inshoot va uning elementlarini kiska vakg ichida hamda iktisodiy jihatidan kulay darajada tiklash, usha inshoot chidamliligini oshirishning eng kulay yuli hisoblanadi.
YUkorida aytilgan uslublar asosida yoruglik nurlanish, utuvchi radiatsiya va boshka ta`sir faktorlari ta`sirida ham inshoot va uning elementlarining barqarorligini (chidamliligani) ham aniklash mumkin va barqaror ishlashini ta`minlash imkoniyati yaratiladi. Jumladan, (u) nuri ta`sirida inshootlarni chidamliligi, shu ob`ektga keladigan maksimal (u) nur dozasi, ob`ektdagi odamlarning shikastlanish darajasi, asbobuskuna, jihozlarning buzilishi va boshka ta`sirlar orkali usha inshootlarning chidamliligi baholanadi.
Agar tulkin zarbasida hosil buladigan ortikcha bosim kiymati, usha inshootni chidamlilik (3050 KPA atrofida) darajasida bulsa, u holda 0,51 MT kurol portlatilganda ham utuvchi nur kiymati kichik buladi (520 rad. dan oshmaydi). Butsday holatda usha ishlab chikarish inshooti va uning faoliyatiga u deyarli ta`sir etmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
