O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti “tasdiqlayman”

O'quv materialining turlar 
 O'quv  materialining  turli  ko'rinishlarini  ular  shakllari  sifatida  tahlil  qilish 
mumkin. 
Fizika  ta'limi  sharoitida  tashkil  etiladigan  o'quv  ishlarining  aksariyati  «o'quv 
topshirig'i» tushunchasiga nisbatan o'rganiladi. Masalan, o'qituvchi quyidagi mustaqil 
ishni tashkil etdi, deb tasavvur qiling. 
Ikki kun bir paytning o'zida (masalan, soat □""da) fizika kabineti devoriga osib 
qo'yilgan  simobli  barometmi  kuzating. Kuzatish natijalarini  tahlil  qilib, 8-sinf  fizika 
darsligidan «Atmosfera bosimi» mavzusida qisqa axborot tayyorlang. 
Mustaqil ish o'quv topshirig'iga ko'ra tashkil etiladi. Ayni holatda topshiriq - bu 
bir  paytning  o'zida  ikki  kun  barometmi  kuzatib  borish,  kuzatish  natijalarini  qayd 

---

 
69 
etish,  qayd  etilgan  natijalarga  ko'ra  qisqa  axborot  tayyorlash.  Mustaqil  ish  uchun 
topshiriqni  o'qituvchi  beradi,  berilgan  topshiriqni  bajarishda  aqliy  vazifani 
o'quvchilaming  o'zlari  hal  qilishadi.  Mustaqil  ish  -  bu  o'qituvchi  topshirig'iga  ko'ra, 
ammo uning bevosita ishtirokisiz o'tkaziladigan aqliy va amaliy o'quv ishlar. 
Mustaqil ishga o'xshab fizikadan o'tkaziladigan mashqlar ham o'quv topshirig'i 
vositasida tashkil etiladi. Mashqqa misollar keltiramiz: 
1-mashq. O'z hajmi va shaklini saqlaydigan jismlarga misollar ayting. 
2-mashq.  O'z  hajmini  saqlaydigan,  ammo  shaklini  tezda  o'zgartiradigan  jismlarga 
misollar keltiring. 
Moslikni  aniqlashga  oid  test  topshirig'i:  Sunday  test  topshiriqlari  ikki 
tizim  bo'yicha  tuziladi.  Ko'p  elementlardan  iborat  ikki  tizim  o'zaro  taqqoslanib, 
ulaming har biriga oid sifattar alohida-aloliida guruhlanadi.  
Masaian,  suyuq  va  gazsimon  moddalar  bir-biridan  juda  ko'p  xossalariga 
ko'ra farq qiladi. Gazlarda molekulalar bir-biridan uzoq joylashadi: gazlar o'z shakli 
va  hajmini  tezda  o'zgartiradi;  suyuqliklarda  ikki  molekula  o'rtasidagi  masofa 
molekulaning  o'zidan  kichik  bo'ladi.  Suv  (suyuqiik)  o'z  shaklini  tezda  o'zgartirib, 
hajmini  saqlaydi;  suyuqiiklami  siqish  qiyin.  Ana  shu  berilganlar  asosida  5  ta  savol 
tuzish mumkin: 
1. Molekulalari bir biridan uzoq joyiashgan modda.  
2. O'z shakli va hajmini tezda o'zgartiradigan modda.  
3. Molekulalari o'zaro zich joyiashgan modda.  
4. Shaklini o'zgartirib. hajmini saqlaydigaii modda.  
5. Siqish qiyin bo'lgan modda.  
Shu berilganlarni qayta raqamlab, test shakliga  olib kelamiz. Bunda 3-ni a, 1-
ni  b,  4-ni  d,  2-ni  e,  5-ni  f  harflari  bilan  qayta  belgilaymiz.  Unda  b,  e  -  gazning 
xossalari,  a,  d,  f-suyuqlikning  xossalarini  tashkii  etadi.  Ikki  xil  modda  -  gaz  va 
suyuqliklaming  o'ziga  xos  xususiyatlariga  asoslanib,  bitta  ko'plik  elementiari  (gaz 
xossalari)ning  ikkinchi  ko'plik  elementlari  (suyuqiik  xossalari)daii  farq  qilishga  oid 
test tuzish mumkin  
Faoliyatni  tartibga  tushirish  testi.
  Bunday  testlar  flzikadan  u  yoki  bu 
laboratoriya  mashg'uloHarida  faoliyatni  tartibga  tushirish,  darslik  matnini  mustaqil 
o'qish  malakasini  rivojiantirishda  foydalaniladi.  Quyida  shu  mazmundagi  test 
namunasini keltiramiz, so'ngra uni tlzika o'qitish sohasiga ko'chiramiz.