O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 

---

- 849 -
TUZILISHIDA β-LAKTAM HALQASIGA EGA BO‘LGAN BOSHQA 
ANTIBIOTIKLAR 
Karbapenemlar 
Bu guruhga yuqori faollikka ega bo‘lgan ta'sir spektri keng yarim 
sintetik antibiotik – imepenem mansub. U 
Streptomyces cattleya 
ishlab chiqaruvchi 
tienamitsin hosilasidir. Ko‘pgina aerob va anaerob bakteriyalarga qarshi 
samarador. Hujayra devorining sintezini susaytirganligi sababidan bakteriotsid 
ta'sir ko‘rsatadi. β-laktamaza ta'siriga chidamli, ammo buyrakning proksimal 
naychalarining degidropeptidaza-1 fermenti ta'sirida parchalanadi. Shu sababli 
peshobda dori vositani konsentratsiyasi past bo‘ladi. Bunday holatni bartaraf etish 
maqsadida degidro- peptitaza-1 fermentining ingibitori sintezlangan - S i l a s t a t i 
n nomi bilan atalgan. Hozirgi vaqtda imipenem silastatin bilan birgalikda 
qo‘llanmoqda. Ana Shunday dori vositalardan biri – tienam (primaksin) 
hisoblanadi. Uni tomirga har 6 soatda kiritiladi. Me'da-ichak traktidan imipenem 
so‘rilmaydi. Noxush ta'sir sifatida ko‘ngil aynash, qayt qilish, trishish, allergik 
reaksiyalar kuzatilishi mumkin. Karbapenemlar guruhiga meropenem (meronem) 
antibiotigi ham mansub. Imipenemdan digidropeptidaza-1 ta'siriga yuqori darajada 
turg‘unligi bilan farq qiladi, Shu sababli ushbu ferment ingibitori bilan birgalikda 
qo‘llash zaruriyati yo‘q. Ko‘pgina β-laktamazalar ta'siriga chidamli. Ta'sir 
mexanizmi, antimikrob ta'sir spektri va xarakteri bo‘yicha imipenemga o‘xshash. 
t
½
≈1,5c. Tahminan 2% qon zardobi oqsillari bilan bog‘lanadi. To‘qima 
to‘siqlaridan yaxshi o‘tadi. Jigarda metabolizmga uchraydi. Asosan (≈98%) buyrak 
orqali ajraladi. Turlicha joylashgan og‘ir infeksiyalarda: pnevmoniya, peritonit, 
meningit, sepsislarda qo‘llaniladi. 
Ba'zi karbapenem va monobaktamlarning kimyoviy tuzilishi
Surunkali bakterial bronxitni zo‘rayishida, peshob yo‘llari, teri va ularning 
o‘simtalarining asoratsiz infeksiyalarida ham dori vosita qo‘llashga ko‘rsatma 
berilgan. Har 8 yoki 12soatda mushak va tomirga kiritiladi. Noxush ta'sir sifatida 
allergik reaksiyalar, kiritilgan joyda yallig‘lanish, dispepsik o‘zgarishlar, 
leykopoezni qaytar buzilishi, bosh og‘rig‘i, disbakterioz bo‘lishi mumkin. 

---

- 850 -
Monobaktamlar 
Bu guruhga 
Chromobacterium vialaceum 
kulturasidan ajratib olingan 
aztreonam mansub. 
Klebsiella, Pseudomonas, Serratia 
guruhlariga mansub qator 
gramm manfiy bakteriyalar ishlab chiqaruvchi β-laktamzalar ta'siriga chidamli. 
Gramm musbat bakteriyalar va anaeroblarga u ta'sir etmaydi. Hujayra devori 
sintezini susaytirganligidan bakteriotsid ta'sirga ega. Aztreonam parenteral 
kiritiladi. t
½
≈ 1,7c. Buyrak orqali (sekretsiya) ajraladi. Peshob ajratish trakti, nafas 
yo‘llari, teri va boshqalar infeksiyalarda qo‘llaniladi. Noxush ta'sirotlar sifatida 
dispepsik buzilishlar, terida allergik reaksiyalar, bosh og‘rig‘i, kamdan-kam 
hollarda gepatotoksik ta'sir kuzatiladi, superinfeksiya bo‘lishi mumkin.