O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Dori vositalar 
Nomi 
Kattalar uchun 
o’rtacha terapevtik 
doza va qo’llash usuli 
Chiqarilish shakli 
Estrogen dori vositalar 
Estron – 
Oestronum 
m/i 5000-10000 TB 
0,05% 
va 
0,1% 
yog‘li 
eritmadan 
1 
ml 
tutgan 
ampulalar(1 ml da 5000 va 
1000 TB bor) 
Estradiol dipropianat 
– 
Oestradioli 
dipropionas 
m/i 0,001 g 1 marta 3-
5 kun
0,1% yog‘li eritmadan 1 ml 
tutgan ampulalar 
Etinil estradiol- 
Aethinyloestradiolum 
Ichishga 
0,00005-
0,0001 g
0,00001 va 0,00005 g li 
tabletkalar 
Sinestrol- 
Synoestrolum 
Ichishga va m/i 0,001 0,001 g dan tabletkalar; 0,1 va 
2% 
2
yog‘li eritmadan 1 ml 
tutgan ampulalar 
Gestagen dori vositalar 
Progesteron- 
Progestronum 
m/i 0,005-0,015 g 
1 va 2,5 % yog‘li eritmadan 1 
ml tutgan ampulalar 
Oksiprogesteron 
kapronat-
Oxyprogesterone 
capronate 
m/i 0,0625-0,25 g 
12,5% va 25% yog‘li eritmadan 
1 ml tutgan ampulalar 
Pregnin -
Praegninum 
Ichishga 0,01 g 
0,01 g li tabletkalar 
Androgen dori vositalar 
Testosteron 
propi- m/i 0,01-0,025 g 
1% va 5% yog‘li eritma 1 ml 

---

- 689 -
onat- 
Testosteroni 
propionas 
tutgan ampulalar 
Testonat- 
Testotnatum 
m/i 
0,1-0,2 
g 
1 
martadan 15 kun
10% yog‘li eritma 1 ml tutgan 
ampulalar 
Metiltestosteron
Methyltestosteronum 
Sublingual 0,005-0,02 0.005 va 0.01 g li tabletkalar 
Anabolik steroidlar 
Fenobolin-
Phenobolinum 
m/i 0,025-0,05 g 1 
martadan 7-10
1% va 2,5% 1 ml tutgan 
ampulalar 
Retabolil - 
Retabolil 
m/i 0,025-0,05 g 1 
martadan 2-3 hafta
5% 1 ml tutgan ampulalar 
Metandrostenolon 
Methandrostenololum 
Ichishga 0,005 g 
0.001 va 0.005 g li tabletkalar 
 
12.3. Giperlipoproteinemiyada qo’llaniladigan dori vositalari 
Antigiperlipoproteinemik (gipolipidemik) vositalar ateroskleroz va uning 
asoratlarini (yurak ishemik kasalligi, insult va boshqalar) oldini olish va 
davolashda qo’llaniladigan dorilar majmuasining ahamiyatli tarkibiy qismlaridan 
bir hisoblanadi. Ularning asosiy tasiri qon tarkibida ko’payib ketgan aterogen 
lipoproteidlar 
miqdorini 
kamaytirish 
hisoblanadi. 
Bunda 
antiaterogen 
lipoproteidlar miqdorini ko’paytirish maqsadga muvofiqdir. Aterogen 
dislipidemiya ateroskleroz rivojlanishining asosiy omilidir 
Zardobda aylanib yuruvchi lipoproteidlar lipidlar va oqsillardan tashkil 
topgan. Ushbu zarrachalar har xil kattalik va zichlikka egadir. Ularning zichligi 
ulardagi oqsil va lipidlar nisbati bilan belgilanadi. Lipoproteidlarni quyidagi 
guruhlari tafovut etilgan. Xilomikronlar(XM) eng katta (eng kam zichlikka ega) 
zarrachalardir. Ular ingichka ichak epiteliy hujayralarida hosil bo’ladi. Tarkibida 
asosan ekzogen (ovqat tarkibidagi)triglidseridlar va xolesterinni tutadilar. Ular
transport funksiyasini bajaradilar. XM tarkibidagi triglidtseridlardan, tomirlar 
endoteliysidagi lipoprotienlipaza ta’sirida yog’ kislotalari va glitserin 
ajraladi.Erkin yog’ kislotalari miokard va skelet mushaklariga shimiladi va u yerda 
ular oksidlanadi va energiya manbaai bo’lib xizmat qiladi, yoki yog’ to’qimasida 
triglitseridlarning resintezida va keyinchalik ularni depolanishida qatnashadi. 
Xilomikronlarning xolesterin tutgan qoldiqlari jigarning lipoprotein retseptorlari 

---

- 690 -
bilan bog’lanadi va keyinchalik gepatotsitlarda katabolizmga uchraydi. Zichligi 
juda past bo’lgan lipoprotienlar asosan endogen triglitseridlardan iborat bo’ladi. 
Ular jigarda hosil bo’ladi. Tomirlar endoteliysining lipoproteinlipazasi ta’sirida 
ZJPLP larning bir qism triglitseridlari parchalanadi va ular “qisqa yashovchilar” 
oraliq zichlikka ega lipoproteinlarga (OZLP) aylanadi. OZLP klirensining 50%, 
zichligi past lipoproteidlar (ZPLP) retseptorlari bilan boshqariladi, jigar tomonidan 
tutib olinishi (endotsitoz) hisobiga amalga oshadi. Ular lipolizga kam uchraydi va 
tezda ZPLPga aylanadi. OZLPda xolesterin va triglitseridlar tahminan bir xil 
miqdorda bo’ladi (triglitseridlar-40%,xolesterin-30%).Sog’lom odamlar qonida 
ular odatda uchramaydi. ZPLP tarkibida katta miqdorda xolesterin (asosan 
murakkab efir ko’rinishida) va kam miqdorda triglitseridlar bo’ladi.Aylanib 
yuruvchi qondan asosan jigarning ZPLP-retseptorlari bilan o’zaro bog’lanishi 
tufayli chiqariladi. 
ZPLPning miqdori ortib ketganda xolesterin yoki uning efirlari ko’rinishida, 
u tomirlar devori, paylar, terida to’planishi mumkin. O’lchamlari bo’yicha ZJPLP 
va ZPLP xilomikronlar va ZYuLP (b-lipoproteinlar) orasidan joy olgan. ZYuLP 
ko’rib chiqilgan lipoproteinlar ichida eng mayda zarrachalardir. Boshqa 
lipoproteinlarga nisbatan ular xolesterinni yuqori darajada to’yinmagan yog’ 
kislotalari (linolen,araxidon) bilan murakkab efirlarini anchagina ko’p miqdorini 
hamda fosfolipidlar va spetsifik oqsillarni o’zida tutadi. ZYuLP asosan jigarda va 
bundan tashqari XM va ZJPLP katabolizmi tufayli ichakda hosil bo’ladilar. Ular 
xolisterinni to’qimalardan maxsus transportyor yordamida va qondan ajralishiga 
imqoniyat beradi. ZYuLPlarda xolesterindan uning murakkab efirlari hosil bo’ladi 
va jigarga ZYuLP o’zi bilan transportlanadi yoki maxsus transport oqsili orqali 
ZJPLP, OZLP, ZPLP va xilomikron qoldiqlariga o’tkaziladi, va oqibatda ushbu 
LPlar jigarga kelib tushadi va u yerda ularni endotsitozi amalga oshadi.
Yuqorida qayd etilgan lipoproteinlardan tashqari lipoprotein (b) – LP(b) 
ajratilgan. U xolesterin efirlarini tutadi va aterogendir. Uning funktsiyasi yetarlicha 
o’rganilmagan. Aftidan u hujayralarning jarohatlangan membranalarini sintezini 
xolesterin 
bilan 
taminlashda 
ishtirok 
etsa 
kerak. 
Oilaviy 
LP(b) 
– 

---

- 691 -
giperlipoproteinemiya bayon etilgan bo’lib, unda ateroskleroz rivojlanishini 
imkoniyati katta. Shunday qilib, qon zardobida ko’pgina lipoprotein miqdorini 
boshqarish yuqori darajada jigarning va boshqa to’qimalarning ZPLP retseptorlari
orqali amalga oshiriladi. Ushbu retseptorlarning ligandalari bo’lib apoprotein E va 
B-100 hisoblanadi. Lipoproteinlar endotsitoz yo’l bilan qamrab olinadi va barcha 
tarkibiy qismlarining kimyoviy o’zgarishlari orqali sarflanadi.
Retikuloendotelial sistema makrofaglarida oksidlangan ZPLPni tanib 
oluvchi maxsus retseptorlar mavjud (“farrosh”-retseptorlar deb atalmish), 
xolesterin shu tufayli makrofaglarda katta miqdorda to’planadi. Bundan tashqari 
qonda aylanib yuruvchi xolesterinni ko’pgina to’qimalar,retseptorlar ishtirokisiz 
ham,egallab oladilar.
ZPLP, OZLP, ZJPLP va LP(b)
4
aterogenlik xossasiga egadirlar. ZPLP 
to’qimalarning lipoprotein retseptorlari bilan bog’lanib, metabolizmga uchragan 
erkin xolesterin va boshqa birikmalarni ajratadilar. Xolesterin murakkab efir 
ko’rinishida to’qimalarda to’planadi. Xilomikronlar aterogen emas, ammo 
xilomikronlarning qoldiqlari tomirlar endoteliysidan o’tadi va ateromatoz 
pilakchalar hosil bo’lishiga imkon beradi. ZyuLP aterogen emas. Ularning katta 
kontsentratsiyasi tomirlarni aterosklerotik jarohatlanish xavfini kamaytiradi 
(antiaterogen ta’sir). Shunday qilib amaliyot nuqtai nazardan aterosklerozni oldini 
olish va uni hamda uning asoratlarini davolashning asosiy masalasi qon tarkibidagi 
yuqori darajadagi aterogen lipoproteinlar miqdorini kamaytirish va antiaterogen 
ZYuLPlarni miqdorini ko’paytirishdan iboratdir. Aterogen va antiaterogen 
lipoproteinlar 
miqdori 
to’g’risidagi 
axborotga 
ega 
bo’lish 
lozim. 
ZPLPlar oksidlangandan (to’qimadagi O
2 
radikallari ta’sirida) keyin aterogenlik 
xossasiga ega bo’ladilar. Makrofaglar modifikatsiyalashgan ZPLPlarni egallab 
oladi va keyinchalik ular dan tarkibida xolesterin juda ko’p miqdorda bo’lgan 
ko’pikli hujayralar hosil bo’ladi. So’ngra ko’pikli hujayralar nobud bo’ladilar va 
tomirlar intimasiga fibroz pilakchalar hosil qiluvchi xolesterin kiradi, ya’ni 
tomirlarning aterosklerotik jarohatlanishi rivojlanadi. 

---

- 692 -
Gipolipidemik vositalar (antigiperlipoproteinemik vositalar)ni quyidagicha tasnif 
qilish mumkin. 
1.
Qonda asosan xolesterin (ZPLP)ni kamaytiruvchi vositalar 
A.
Xolesterin sintezining ingibitorlari (3-gidroksi-3-metilglutaril koenzim 
A-reduktaza ingibitorlari ; statinlar) Lovastatin Mevastatin Pravastatin 
Fluvastatin Simvastatin 
B. Xolesterinni ichakdan so’rilishini ingibitsiyalovchilar (to’xtatuvchilar) 
Ezetimib 
D. Organizmdan xolesterin va safro kislotalarini ajralishini kuchaytiruvchi 
vositalar (safro kislotalarining sekvestrantlari) 
Xolestiramin Kolestipol
G. Har xil dori vositalar 
Probukol 
2. Qonda asosan triglidtseridlar (ZJPLP) miqdorini kamaytiruvchi vositalar 
(Fibrovoy kislotasi hosilalari (fibratlar) 
Gemofibrozil 
Bezafibrat
Fenofibrat 
3. Qonda xolesterin (ZPLP) va triglitseridlar (ZJPLP) miqdorini kamaytiruvchi 
vositalar: Nikotin kislotasi 
Yog’ almashinuvini buzilishini davolashni parxez taomlar belgilashdan 
boshlanadi va u samarasiz bo’lsa, gipolipidemik dori vositalar beriladi yoki ularni 
parxez taomlar bilan birgalikda davom ettiriladi. Parxez va gipolipidemik vositani 
tanlash giperlipoproteinemiyaning turiga bog’liq ( jadvalga qarang).