O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 - 
(tabletka tarkibidagi gulxayri o‘simligining polisaxaridlari bor). 
Pertussinum 
–
mikstura tarkibida tog‘ jambuli, 80% etil spirti va timin ekstrakti, 
kaliy bromid bor.1 osh qoshiqdan kuniga uch marta ichiladi. 
Terpini hydrati - sintetik modda, me’da shilliq qavatiga kuchli qitiqlovchi ta’sir 
etadi. Shu sababli me’da va 12 barmoq ichak yarasi xastaligida qo‘llash mumkin 

---

- 446 -
emas. Balg‘am ko‘chiruvchi vositalarni o‘pka silining ochiq formalarida va 
o‘pkadan qon ketish xavfi bor bo‘lgan boshqa xastaliklarda qo‘llash mumkin 
emas. 
 
Bevosita ta’sir etuvchi balg‘am ko‘chiruvchi vositalar (mukolitiklar) 
Ushbu guruh dori vositalarning balg‘am ko‘chirish xossasi ichilgandan so‘ng 
(rezorbtiv ta’sir) bronx bezlarining mahsuloti tarkibida ajralgandan so‘ng yuzaga 
chiqadi. Unda ular bezlar sekretsiyasini oshiradi va balg‘am suyuqlashadi. Shu 
bilan bir qatorda ular ta’sirida bronx epiteliysini kipriksimon o‘simtalarining 
harakati kuchayadi, balg‘am halqum tomon tezroq so’riladi. Demak, mukolitik 
dori vositalarning asosiy xossasi balg‘amni suyultirish (eritishdan) tufayli, uning 
yopishqoqligini kamaytirishdan iboratdir. Shu sababli bu guruhga ba’zi 
fermentlar ham kiradi. Lekin mukolitik dori vositalarning ta’sir mexanizmi har 
xil bo‘lganligidan ularning samaradorligi balg‘am turiga ko‘ra bir xil emas. 
O‘pka xastaliklari tabobat amaliyotida ko‘p uchraydi, Shuning uchun yuqori 
nafas yo‘llarini balg‘amdan xalos etish katta ahamiyatga ega. Buning uchun juda 
ko‘p dori vositalar tavsiya etilgan bo‘lib, statsionar va ambulator amaliyotda 
ham keng qo‘llaniladi. 
Acetylcysteinum 
-
Sistein aminokislotasining hosilasi, kuchli mukolitik ta’sirga 
ega. Balg‘amni suyuqlashtirib, yallig‘lanishni kamaytiradi. Bir vaqtning o‘zida 
yiringni ham suyultiradi. 
Ta’sir mexanizmi: dori vosita tarkibidagi erkin sulfgidril radikallar 
(SH)
balg‘am tarkibidagi nordon mukopolisaxaridlarning disulfid bog‘larini uzib 
tashlaydi, natijada mukoproteinlar depolimerazatsiyalanadilar va balg‘amning 
qovushqoqligi kamayadi. Dori vositani ingalyatsiya yo‘li bilan traxeyaga 
kiritiladi, agar iloji bo‘lmasa (bexush, koma, nafas yo‘llarining travmasi) 
mushak ichiga kiritiladi . 

---

- 447 -
Qo‘llashga ko‘rsatmalar: quyuq balg‘am ajralishi bilan kechuvchi o‘pka va 
nafas yo‘llarining xastaliklarida, ayniqsa yiring aralashgan hollarda, masalan: 
o‘tkir va surunkali bronxitlar, zotiljam, bronxoektaziya, mukovitsidoz, yiringli 
bronxitlar bilan asoratlangan bronxial astma, o‘pkada operatsiyadan keyingi 
davrda asoratlarni oldini olish uchun. Bronxografiyadan keyin kontrast moddani 
ajralishini tezlashtirish uchun. 
Noxush ta’siri: ba’zan ko‘ngil aynash (dori vositaning o‘ziga xos hidi tufayli) 
yoki bronxospazm chaqirish mumkin.
 
Davomli qo‘llanganda jigar va buyrak 
funksiyasini nazorat qilish kerak. O‘pkadan qon ketish xavfi bo‘lganda, buyrak 
va jigar xastaliklarida ehtiyot bo‘lib qo‘llash kerak. Dori vosita metall buyum va 
asboblarga tegsa sulfidlar hosil qiladi. Shu sababli shisha idishlardan 
foydalanish kerak. Atsetilsistein MIT dan yaxshi so’riladi lekin dori vositaning 
juda ko‘p qismi (90%) jigarda tez parchalanib ketadi. Atsetilsistein jigarda 
parchalanib aktiv metabolit sistein hosil bo‘ladi. U safro tarkibida ajraladi. 
Shuning uchun ingalyatsiya, ba’zan parenteral yo‘l bilan kiritiladi. Ushbu dori 
vositani antibiotik va proteolitik dori vositalar bilan birga qo‘shib qo‘llash 
mumkin emas, chunki dori vosita inaktivatsiyaga uchraydi. Hozirda davomli 
ta’sirli, ichiladigan atsetilsistein - long sintezlangan.