Amebiazni davolashda qo‘llaniladigan vositalar Issiq o‘lka davlatlarida keng tarqalgan amebiazni qo‘zg‘atuvchi Entamoeba hystolytica hisoblanadi. Amebiaz ko‘proq yo‘g‘on ichakni jarohatlaydi (amyobali dizenteriya). Bunda amyobalar ham ichak ichida, ham ichak devorida joylashgan bo‘ladilar. Ammo ichakdan tashqarida joylashgan jarohat o‘choqlariga ega bo‘lgan sistemali amebiaz ham bo‘lishi mumkin. Ichakdan darvoza venasi (v.portae) orqali tarqalib amyobalar gepatit va jigarda absesslar rivojlantirishlari mumkin. Ba'zida o‘pka va boshqa a'zolarda absesslar kuzatiladi.
Amebiaz qo‘zg‘atuvchisini joylashgan joyiga bog‘liq holda u yoki bu amebiazga qarshi vositalar zarur bo‘ladi. Ular quyidagi asosiy guruhlar1dan iborat bo‘lishlari mumkin:
1. Patologik jarayonni har qanday joylashishida ham samarador bo‘lgan amebitsidlar Metronidazol
2. Asosan ichak ichida joylashgan amyobalarga bevochita ta'sir ko‘rsatuvchi samarador amebitsidlar Xiniofon
3. Ichak ichida va uning devorida joylashgan amyobalarga bilvosita ta'sir etuvchi amebitsidlar Tetratsiklinlar
4. Ichak devori va jigarda o‘rnashgan amyobalarga ta'sir etuvchi to‘qima amebitsidlari Emetin gidroxlorid
5. Asosan jigarda joylashgan amyobalarga samarador ta'sir ko‘rsatuvchi to‘qima amebitsidlari Xingamin
__________________________
1Tasnifga asos qilib JSST (VOZ) taklif qilgan tasnif olingan.
Tasnifda ko‘rsatilganidek ichak va ichakdan tashqarida joylashgan amebiazlarni davolashda universal vosita bu metronidazol hisoblanadi. Ichak ichida joylashgan amebiazlarga nisbatan uning samaradorligi pastroq.
Shu sababli uni amyobali dizenteriyada xiniofon yoki yodoxinolin bilan birga qo‘llashadi. Metronidazol sistalarga ta'sir etmaydi.
Amebiazdan batamom sog‘ayish, uni retsidivlarini va reinfeksiyasini oldini olishda ichak ichida joylashgan amyobalarga faol ta'sir etuvchi amebitsidlar katta ahamiyatga ega. Ana Shunday yo‘nalish ta'siriga 8-oksixinolin hosilasi xiniofon egadir
Amyobalarga qarshi vositalar ta'sirini asosiy yo‘nalishlari.
Ichak shilliq qavatida ta'sir etuvchi amebitsidlar
Ichak bakterial florasini daf etuvchi vositalar
Metronidazol
+
+
+
Emetin gidroxlorid
+
+
Xiniofon
+
Xingamin
+
Tetratsiklinlar
+
Xiniofon (yatren)ni bor yo‘g‘i 10-15% me'da-ichakdan so‘riladi. Shu sababli ichakda moddani amebitsid ta'siri yuzaga chiqishi uchun zarur bo‘lgan katta konsentratsiyasi hosil bo‘ladi. Dori vosita kam zahar. Noxush ta'siriga diareya xos. Ko‘z nervini nevriti bo‘lishi mumkin.
Xiniofonga tuzilish va ta'sir yo‘nalishi o‘xshash bo‘lgan dori vosita biyodoxinol hisoblanadi.
Amebiazni davolashda ipekakuana (Cephaelis ipecacuanha) ildizidan ajratilgan alkaloid emetinni qo‘llash anchagina keng tarqalgan. Dori prearati sifatida emetin gidroxloridni qo‘llashadi. Uni mushak ichiga kiritishadi, chunki ichilganda u me'da-ichak traktining shilliq qavatini kuchli qo‘zg‘atadi (ko‘pincha reflektor kayt qilish kuzatiladi).
Emetin ichakdan tashqarida (masalan, jigarda katta konsentratsiyada to‘planadi) va ichak devorida o‘rnashgan amyobalarga ta'sir ko‘rsatadi. Ichak ichida o‘rnashgan amyobalarga dori vosita ta'sir ko‘rsatmaydi.
Emetin buyrak orqali davomli vaqt oralig‘ida (1 oydan ko‘p) ajraladi. Shu sababli u kumulyatsiyalanadi va bu xossasi dozasini haddan oshib ketishi tufayli zaharlanishga sabab bo‘ladi.
Noxush ta'siri yurak-tomir sistemasi (taxikardiya, aritmiya, yurak sohasida og‘riq, gipotoniya), me'da-ichak trakti (ko‘ngil aynishi, diareya, qayt qilish), asab-mushak sistemasi (mushaklar holsizligi, tremor, nevralgiya) tomonidan yuzaga chiqadi. Buyrak va jigar tomonidan ham buzilishlar bo‘lishi mumkin. Shuning uchun emetin bilan davolash vaqtida, yurak, buyrak va jigar funksiyalarini nazorat qilish shart. Yurak va buyrakning organik hastaliklarida dori vositani qo‘llash man etilgan.
Jigarda o‘rnashgan amyobalarga ta'sir ko‘rsatish maqsadida jigar to‘qimasida katta konsentratsiyada to‘planuvchi xingamin muvaffaqiyat bilan qo‘llaniladi.
Yuqorida qayd etilgan dori vositalar amebiaz qo‘zg‘atuvchisiga bevosita ta'sir etuvchi amebitsidlarga mansubdirlar. Shu bilan bir qatorda ichak amebiazini amaliy jihatdan amyobalarga bevosita ta'sir ko‘rsatmaydigan tetratsiklinlar bilan davolash mumkin. Ma'lumki, Entamoeba hystolytica anaerobdir. Uni ichakda yashashi uchun zarur bo‘lgan sharoitni kislorodni yutuvchi bakteriyalar yaratadilar.
Tetratsiklinlarni qo‘llaganda ichak florasi nobud bo‘ladi va bu holat ichak ichida va uning devorida o‘rnashgan amyobalarni rivojlanishi va ko‘payishiga bilvosita salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Bunday dori vositani bilvosita ta'sir ko‘rsatuvchi amyobalarga qarshi vositalar deb atash mumkin.
Amebiazni davolashdagi samaradorligi bo‘yicha tetratsiklinlar bevosita ta'sir ko‘rsatuvchi amebitsidlardan kuchsizdirlar. O‘tkir ichak amebiazini davolashda ba'zan monomitsin qo‘llaniladi (ichiladi).
Amebiazni davolashda, ko‘pgina holatlarda, metronidazolni qo‘llash bilan cheklansa bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda tez-tez dori moddalarini birga (kombinatsiya) qo‘llashadi. Jumladan, amyobali dizenteriyada ichak ichida, uni devorida joylashgan amyobalarga ta'sir ko‘rsatuvchi hamda ularni jigarga kirib joylashishini oldini oluvchi dori vositalarni birgalikda qo‘llash maqsadga muvofiqdir (masalan, metronidazol + xiniofon, emetin gidroxlorid + tetratsiklin + xiniofon).
