O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Gistoshizotrop vositalar
Plazmodiylarni preeritrotsitar shakllarini rivojlanishini to‘xtatuvchi dori vositalarga yuqorida ko‘rib chiqilgan xloridin mansubdir Plazmodiylarning paraeritrotsitar shakllariga 8-aminoxinolin hosilasi bo‘lgan primaxin halokatli ta'sir ko‘rsatadi. U plazmodiylarni jinsiy shakllariga ham ta'sir ko‘rsatadi (gamontotsid ta'sir). Me'da-ichak traktidan yaxshi so‘riladi. Qon zardobida maksimal konsentratsiyasi 2 soatdan keyin hosil bo‘ladi. Organizmda dori vosita tez kimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi. Buyrak orqali asosan metabolitlar ko‘rinishida ajraladi (1 sutka davomida).
Uch kunlik bezgakni kech qaytalanishi hamda bezgakni vositachi orqali tarqalishini oldini olish uni qo‘llashga asosiy ko‘rsatma (gamontotrop ta'sirga ega ekanligidan) hisoblanadi.
Noxush ta'sirlar sifatida dispepsik o‘zgarishlar, metgemoglobinuriya, leykopeniya, ba'zida agranulotsitoz kuzatilishi mumkin. Nasliy enzimopatiya (eritrotsitlarda glyukoza-6-fosfat yetishmasligi)si bo‘lgan shakllarda o‘tkir gemoliz va gkmoglobinuriya rivojlanadi.
Primaxinni boshqa dori vositalar bilan qo‘shib (bir vaqtda va ketma-ket) ishlatish mumkin.
Gamontotrop vositalar
Jinsiy hujayralarga ta'sir ko‘rsatuvchi dori vositalar gamontotsid (primaxin) yoki gamontostatik (xloridin) xossaga ega bo‘lishlari mumkin. Gamontotsid vositalar ta'sirida plazmodiylarning jinsiy hujayralari inson organizmida halok bo‘ladi. Gamontostatik vositalar jinsiy hujayralarni faqat jarohatlaydilar va Shuning natijasida sporogoniya (turli bosqichlarida) jarayoni buziladi.
Bezgakka qarshi vositalarni qo‘llash prinsiplari
Bezgakka qarshi vositalarni bezgakni oldini olish va davolash maqsadida qo‘llashadi.
Shaxsiy ximioprofilaktika sog‘lom odamni bezgak bilan kasallanib qolish xavfi bor tumanda bezgakni oldini olishni nazarda tutadi. Eng maqbul vosita sporozoitotsid ta'sir ko‘rsatishi kurak edi. Ammo bunday dori vosita yo‘q, Shu sababli preeritrotsitar (birlamchi to‘qima) shakllariga ta'sir etuvchi moddalarni qo‘llashadi. Shunday dori vositalardan xloridin yuqorida qayd etilgan edi. Shaxsiy ximioprofilaktika maqsadida ko‘pincha gematoshizotrop vositalardan xingamin, mefloxin hamda doksitsiklin¹ni qo‘llashadi. Ular isitmalash xurujini rivojlanishini oldini oladilar. Bezgakni davolash enteral qo‘llaniladigan, plazmodiylarni eritrotsitar shakllariga ta'sir etuvchi, gematoshizotrop vositalar (xingamin) bilan amalga oshiriladi. Xingamin va unga o‘xshash dori vositalarga chidamlilik orttirgan plazmodiylar qo‘zg‘otgan bezgakni davolashda ko‘pincha xinin, xloridin, sulfanilamidlar va sulfonlar yaxshi natija beradi. Ko‘proq ta'sir mexanizmi turlicha bo‘lgan bezgakka qarshi vositalarni birgalikda (kombinatsiya) qo‘llashadi. Tez rivojlanuvchi bezgakda, ayniqsa, bezgak komasida (tropik bezgak asorati) gematoshizotrop moddalarni (masalan, xinin, xingamin), odatda, katta dozada parenteral kiritiladi. Uch va to‘rt kunlik bezgakda to‘liq davolanishni faqat gematoshizotrop vosita-larni o‘zi ta'minlay olmaydi, chunki paraeritrotsitar shakllarni rivojlanishi tufayli hastalik qaytalanishi mumkin.
Shu sababli hastalikni kech qaytalanishini (epidemiyadan oldin) ximioprofilaktikasi maqsadida paraeritrotsitar shakllarga ta'sir ko‘rsatuvchi dori vositalarni berish lozim (primaxin).
_________________________
¹Malaronni (atovakvon + proguanil) ham qo‘llashadi.
Tropik bezgak bundan istisno, chunki avval qayd etilganidek u plazmodiylarni rivojlanishida paraeritrotsitar shakllar bo‘lmaydi. Shundan kelib chiqib, tropik bezgakni xloridinni o‘zi bilan to‘liq davolash mumkin.
Jamoat ximioprofilaktikasining asosiy vazifasi (kollektiv epidemiologik ximioprofilaktika) bezgakni bemor odamdan boshqalarga o‘tishini oldini olishdir. Bu maqsadda gamontotrop vositalar (primaxin, xloridin)ni qo‘llash tavsiya etiladi. Bunda chivin tanasida sporozoitlar hosil bo‘lmaydi.
Binobarin, bezgakka qarshi vositalarning ta'sir spektri ularni qo‘llashga ko‘rsatmalarni belgilashda muhim ahamiyatga egadir.