O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

15.1.Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalari. Kimyoterapiyaning asosiy mezonlari va talablari
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalarining ahamiyati juda katta. Ular infeksiya tushgan yaralarni davolash, teri va shilliq qavatlarni mikroorganizmlar bilan jarohatlanganda, suv va ovqat mahsulotlariga ishlov berish, tibbiy anjomlarni, ichki kiyimlar, choyshab, yostiq va o‘rin ko‘rpalarni zararsizlantirish uchun qo‘llaniladi.
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalari bakteriyalar, sodda jonivorlar va zamburug‘larga nisbatan keng ta'sir spektriga, kichik latent davriga, yuqori faollikka, Shu jumladan biologik substraktlar bor bo‘lganda ham, ega bo‘lishlari kerak. Dori vositalarning kimyoviy jihatdan turg‘un va ularni ishlab chiqarish, hamda xarid masalasi yengil bo‘lishi katta ahamiyatga ega.
Antiseptiklarga qo‘yiladigan muhim talablar bu to‘qimalarga mahalliy salbiy ta'sir etmasligi, rezorbtiv ta'sirning juda kam bo‘lishi, allergiya chaqirmasligi va kam zaharli bo‘lishidir.
Dezinfeksiya vositalari ishlov berilgan buyumlarni buzmasliklari ( rangining o‘zgarishi, zanglash va boshqa) kerak. Ularda noxush hid bo‘lmasligi maqsadga muvofiqdir.
Antiseptiklarning faolligini baholashda eng ko‘p tarqalgan mezon bo‘lib fenol koeffetsenti (bir xil antimikrob ta'sir ko‘rsatuvchi fenol konsentratsiyasining sinalayotgan modda konsentratsiyasiga nisbati) hisoblanadi.
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalarning ta'sir mexanizmi bir xil emas va u oqsil denaturatsiyasi, plazmatik membrana o‘tkazuvchanligining buzilishi, mikroorganizmlarning hayoti uchun o‘ta muhim bo‘lgan fermentlar faolligining susayishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Kimyoviy tuzilishi bo‘yicha ko‘rilayotgan dori vositalar quyidagi guruhlarga mansubdir.

• 
  Detergentlar :Serigel
  
• 
  Nitrofuran unumlari:Furatsillin
  
• 
  Fenol va uning hosilalari:Toza fenol Rezorsin Qayin qatroni
  
• 
  Bo‘yoqlar:Brilliant yashili Metilen ko‘ki Etakridin laktat
  
• 
  Galogen tutuvchi birikmalar: Xlorgeksidin Xloramin B Yodning spirtli eritmasi
  
• 
  Metall birikmalari:Simob ikki xloridi Simobning sariq oksidi, Kumush nitrat Mis sulfat, Rux oksidi , Rux sulfat
  
• 
  Oksidlovchilar: Vodorod perekisining eritmasi Permanganat kaliy
  
• 
  Aldegid va spirtlar: Formaldegid eritmasi Etil spirt
  
• 
  Kislota va ishqorlar: Bor kislotasi Ammiak eritmasi
  

Detergentlar¹, yoki kationli sovunlar yuvish va antiseptik xossalariga egadirlar. Ular ko‘pgina bakteriyalar va zamburug‘larga ta'sir etadilar.
Shunday dori vositalardan biri serigel. Uning tarkibida detergent-setilpiridiniy-xloridning mono-to‘rt ammoniyli tuzi, hamda polivinil-butiral va etil spirti bor. Ushbu guruhga yuqori darajada sirt faolligiga ega bo‘lgan rokkal ham kiradi. _______________________
¹ Lotinchadan detergeo – yuvish, tozalash
U mono-to‘rt ammoniy tuzidir. Detergentlarning bakteriotsid ta'siri hujayra memebranasining tuzilishi, oqsillar denaturatsiyasi va fermentlar faolligini susayishi bilan bog‘liq. Detergentlarni jaroxlar qo‘liga ishlov berish, apparatlar va asboblarni¹ sterilizatsiyalash uchun qo‘llashadi. Odatdagi konsentra-tsiyalarda to‘qimalarga salbiy ta'sir ko‘rsatmaydi.
Detergentlarni anionli sovunlar bilan birgalikda qo‘llash mumkin emas, chunki bunda ularning mikroblarga qarshi ta'siri yo‘qoladi. Detergentlarning ta'siri organik moddalaar bo‘lganda ham susayadi.
Nitrofuran unumlari antiseptiklarning muhim guruhi hisoblanadi. Ularga furatsillin ( nitrofuran, nitrofurazon) lar mansubdir. Nitrofuranlar keng ta'sir spektriga egadirlar. Ular grammusbat va grammanfiy bakteriyalar va sodda jonivorlarga xalokatli ta'sir ko‘rsatadilar. Furatsillin asosan sirtga ishlatiladi, ya'ni jarohatlarga, teri va shilliq qavatlarga ishlov berish, seroz va bo‘g‘in bo‘shliqlarini yuvish uchun. Furatsillinni bemorlar asosan yaxshi qabul qilishadi. Ba'zan u sensibilizatsiya, dermatit rivojlantiradi. Fenol guruhi va uning ko‘pgina hosilalari mashxur bo‘lgan aromatik qatordagi antiseptiklarni o‘z ichiga olgan.
Ularga oksibenzollar (toza fenol) va dioksibenzollar (rezorsin va boshqalar) mansub. Fenol asosan bakteriyalar va zamburug‘larni vegitativ shakillariga ta'sir etadi. Fenol eritmalari asboblar, uy ro‘zg‘or anjomlarini dezinfeksiyalash uchun qo‘llaniladi. Fenol zaharli va yuqori darajada lipofillikga ega ekanligi tufayli teri va shilliq qavatlardan oson so‘rilishini yodda tutmoq lozim.